Coaching słynie ze swojej skuteczności w przyspieszaniu tempa osiągania celów i rozwoju osobistego oraz poprawy efektów działań u osób korzystających z usług coachingowych[1]. Metodę tą można wykorzystywać przy najróżniejszych problemach – choć kojarzyć się dziś może głównie z business coachingiem i szerokopojętym rozwojem osobistym, to warto wykorzystać ją w gabinecie podczas pracy z pacjentem. W gabinecie naturopaty lub po prostu gabinecie lekarskim przydatnym narzędziem będzie właśnie coaching zdrowia, czyli coaching, nastawiony na pracę z obszarem zdrowia. Obecnie rośnie świadomość tego, że nasz umysł ma ogromny wpływ na nasze emocje oraz ciało – te 3 elementy są ze sobą stale i wzajemnie połączone. To co myślimy ma ogromny wpływ nie tylko na to jak się czujemy, ale też na to jak zachowuje się nasze ciało. Udowadnia to m.in. psychosomatyka. Ludziom natomiast brakuje rozpoznania i zrozumienia kwestii jakości myślenia a ich kondycją i samopoczuciem, czyli właśnie zdrowiem[2]. To co może dokonać istotnych zmian w tym obszarze i w konsekwencji wpłynąć na poprawę zdrowia jest właśnie coaching zdrowia. Natomiast to co wydaje mi się szczególnie istotne w tego typu pracy – pracy z umysłem, jest praca z przekonaniami. To tu najczęściej tkwi najwięcej blokad i problemów.
Racjonalna Terapia Zachowania (RTZ) w pracy z przekonaniami
Naturalną funkcją naszego umysłu jest ciągłe przetwarzanie, analizowanie i interpretowanie zdarzeń – to wszystko, aby zapewnić nam przetrwanie w świecie. W naszym umyśle jest wiele przeróżnych „filtrów” mających na celu usprawnienie tych procesów. Jednym z takich filtrów są nasze przekonania[3]. Mówiąc o przekonaniach należy zacząć od tego, że nie są one z natury ani dobre ani złe, są natomiast wspierające bądź też przeszkadzające. Wbrew pozorom zbyt pozytywne przekonania na jakiś temat np. o danej osobie lub o sobie samym również mogą nie być wspierające. Przekonania nie powinny też być stałe – to co służy nam dziś może nie być dla nas odpowiednie za jakiś czas, wobec tego warto też być elastycznym na zmiany. To co jest właściwym podejściem do przekonań to to, że przekonania powinny być przede wszystkim zdroworozsądkowe i nad tym właśnie warto pracować[4].
Pierwszą i podstawową kwestią zanim skorzystamy z poniższych technik jest jednak rozróżnienie prawdy od faktu. Prawda bowiem może wcale nie być obiektywna – jest nią myśl, idea, w którą wierzy dana osoba – mówi ona właśnie o przekonaniach. Prawda bardzo często ma się nijak do faktów. Fakt natomiast jest obiektywnym stanem rzeczy, niezależnym od jego świadków, niezawierającym żadnych interpretacji[5].
W 1963r Albert Ellis – amerykański psychoterapeuta i psycholog stwierdził, że „nie denerwują nas osoby, rzeczy, czy zdarzenia, ale to jak je postrzegamy. To my sami się denerwujemy poprzez nasze nastawienie do nich!”[6]. Innymi słowy wszystko co się nam przydarza jest neutralne, ale to my decydujemy o naszych reakcjach wobec nich. Na podstawie tej tezy stworzył on model powstawania emocji tzw. ABC Emocji. Wg niego to nie fakty decydują o naszych emocjach, ale właśnie poprzez myśli sami wybieramy jak się czujemy, a nasze działania są konsekwencją naszych uczuć. Model ten składa się z 4 elementów: A – wydarzenie aktywujące, doświadczenie, to co zobaczyłeś, usłyszałeś itd.; B – myśl i przekonanie względem tego doświadczenia; C – emocja, która jest wynikiem tych myśli, postaw, przekonań; D – działania podejmowane ze względu na te emocje, uczucia. Przy analizie tej należy pamiętać, że uczucia nie są faktami obiektywnymi. ABC Emocji w prosty sposób pozwala ujrzeć nie tylko nasze emocje względem danego wydarzenia, ale przede wszystkim zauważyć nasze myśli i zidentyfikować przekonania[7]. Warto dodać, że ludzki mózg nie rozróżnia fantazji od rzeczywistości – fakt ten wykorzystuje się np. w pracy z wizualizacjami. Tak samo jak możemy osiągać pozytywne efekty poprzez wizualizację tak samo kreujemy negatywne rzeczy w życiu choćby poprzez negatywne myśli i przekonania właśnie[8].
Świadomość powyższych – emocji i przekonań daje nam pole do pracy – możliwość ich zmiany. Pomóc nam może w tym narzędzie opracowane przez amerykańskiego lekarza psychiatrę Maxie’go C. Maultsby. Racjonalną Terapię Zachowania (RTZ) traktował on jako krótkoterminową, niedrogą a jednocześnie łatwą do samodzielnego zastosowania technikę. Najczęściej stosowana jest ona u pacjentów onkologicznych, ale zapoznać i wypróbować ją powinien każdy. Podstawowym założeniem RTZ jest to, że negatywne odczucia (C) i negatywne działania (D) nie wynikają z faktów (A) lecz z niewłaściwej interpretacji (B). Wobec tego, aby pozbyć się przykrych, trudnych emocji i myśli oraz, aby wypracować zdrowe zachowania trzeba przeanalizować osobiste przekonania i zamienić je na zdrowe, racjonalne odpowiedniki, które będą oparte na obiektywnych faktach. Warunkiem koniecznym do spełnienia, aby osiągnąć sukces jest własna chęć – większość ludzi wcale nie chce zmieniać siebie i swoich przekonań, ale cały świat wokół, na który nie mają większego wpływu. Praca nad własnym nastawieniem choć bywa mocno niekomfortowa w odczuciu czy też trudna potrafi dać szybkie i zauważalne efekty. Ponadto przebywanie w negatywnych emocjach dłużej niż 2-3 minuty ma negatywny wpływ na zdrowie – a co jeśli większość dnia lub gorzej – życia spędzamy z negatywnymi przekonaniami?[9]
Maultsby opracował 5 Zasad Zdrowego Myślenia (5ZZM) – 5 pytań, dzięki którym można rozpoznać, czy dane myśli są zdrowe czy niezdrowe. Brzmią one: „Czy ta myśl jest oparta na oczywistych faktach? Czy ta myśl chroni moje życie i zdrowie? Czy ta myśl pomaga osiągać moje bliższe i dalsze cele? Czy ta myśl pomaga unikać lub rozwiązywać niepożądane konflikty? Czy ta myśl pomaga mi czuć się tak, jak chcę się czuć?”[10]. Myślenie jest zdrowe, gdy odpowiedź na 3 z 5 powyższych pytań mają odpowiedź twierdzącą, z zaznaczeniem, że myślenie to musi opierać się na faktach[11]. Oprócz tego należy pamiętać o tym, że nie zawsze to co jest zdrowe dla osoby A będzie zdrowe dla osoby B i również to, że jeśli coś jest zdrowe dla mnie dziś, nie oznacza, że będzie to dla mnie właściwe jutro[12].
Po przejściu przez wcześniejsze kroki, czyli ABC Emocji oraz 5ZZM należy przejść do ostatniego etapu jakim jest stworzenie formularza Racjonalnej Samoanalizy (RSA). Ta technika będzie tym bardziej skuteczna im większego bólu emocjonalnego właśnie doświadcza wykonująca ją osoba, ponieważ negatywne przekonania i niezdrowe myśli będą jeszcze łatwiejsze do zidentyfikowania[13]. Aby wykonać taki formularz najlepiej wziąć dużą kartkę, podzielić ją na 2 części i wypełnić według wzoru poniżej. Na początek należy wypełnić lewą kolumnę, a następnie przejść do prawej.
| A. Zdarzenie aktywujące | ZA. Test kamerą |
| Krótki opis tego co się wydarzyło, co zauważyłeś. | Sprawdzenie, czy wszystko to co zapisane zostało w rubryce A, to fakty. Popraw ten opis, jeśli jest w nim coś, czego nie mogłaby zarejestrować kamera wideo. |
| B. Twoje przekonania | ZB. Zdrowa debata z B |
| Kolejno Twoje szczere myśli i postawy wobec A
B1 – myśl pierwsza B2, B3… |
Sprawdź po kolei każdą z myśli przy pomocy 5ZZM i jeśli myśl jest niezdrowa zapisz tu jej nową, zdrową wersję
ZB1, ZB2, ZB3…. |
| C. Odczucia emocjonalne | ZC. Oczekiwane nowe odczucia emocjonalne |
| Co czułeś/czujesz w danej sytuacji? | Co chcesz czuć w takich/podobnych sytuacjach jak A? |
| D. Działania | ZD. Oczekiwane nowe działania |
| Co zrobiłeś? | Co chciałbyś zrobić/co zamierzasz zrobić w sytuacjach podobnych do A? |
Tabela 1: Zob. Maultsby M. C., Racjonalna terapia zachowania: podręcznik terapii poznawczo-behawioralnej, s. 215.
Rozpisanie swoich przekonań to jedno, ale wypracowanie nowych to drugie. Już podczas wypisywania prawej kolumny RSA może towarzyszyć nam dziwne uczucie dyskomfortu, wrażenie że coś nam nie pasuje – pojawia się wówczas tzw. dysonans poznawczy. Stan tego napięcia spowodowany jest 2 elementami poznawczymi będącymi ze sobą w niezgodzie np. gdy nasza postawa jest niezgodna z myślami, sądami na dany temat[14]. Jednakże to właśnie ten element w RTZ jest momentem świadomego procesu reedukacji emocjonalnej. Utrzymanie tego stanu, wrażenia niepewności oraz niebagatelizowanie informacji, które są dla nas sprzeczne są szansą na wyćwiczenie nowego połączenia między neuronami, co w konsekwencji pozwala na wytrenowanie nowej reakcji emocjonalnej. Zjawisko dysonansu poznawczego jest częstym i właściwym elementem tego procesu, o którym należy uświadomić pacjenta[15].
Ludzie coraz bardziej żyją w swoich głowach, a jednocześnie są odcięci od reszty ciała. Jesteśmy niewolnikami swojego umysłu, który z założenia ma nam służyć a nie przeszkadzać. Natomiast jeśli mamy „niezdrową głowę” to odpowiednio reagować na to będą nasze emocje jak też ciało. Praca z przekonaniami w ogóle jest warta uwagi, ale zwłaszcza technika RTZ może być bardzo przydatna w pracy z pacjentem na jego drodze do zdrowia. Pacjenci przychodzą z różnymi problemami, nie zawsze gotowa recepta, zalecenia są właściwą odpowiedzią na jego problemy – bez zmiany na głębszym poziomie takie rozwiązania dadzą efekt na chwilę bądź wcale. Czasem problem leży o wiele głębiej. Gabinet naturopaty to nie miejsce na psychoterapię czy coaching w pełnym tych słów znaczeniu, ale wprowadzenie ich kilku elementów jest wystarczające, aby uzyskać dobre rezultaty. Zawsze należy być jednak uważnym na pacjenta i jego potrzeby. Dzięki RTZ dajemy pacjentowi możliwość, aby często po raz pierwszy, zauważył i zidentyfikował swoje myśli, przekonania, postawy w sposób świadomy, zbadał i skonkretyzował swoje uczucia. Ludzie nie zdają sobie najczęściej sprawy jak niezdrowe myśli mają i czym żyją, a te wszystkie wewnętrzne konflikty, negatywne myśli, napięcia w końcu odbijają się na ciele. Danie ludziom możliwość uświadomienia sobie tych rzeczy jest silnym bodźcem i ogromną szansą na zmianę. Nasze myśli mają wielki wpływ nie tylko na nasze emocje, ale też na stan zdrowia. Technika RTZ jest najczęściej stosowana u pacjentów onkologicznych, którzy często ze względu na taki „wyrok” są w bardzo złym stanie psychicznym, a jednak dzięki takiej terapii są w stanie poprawić swoje samopoczucie, a nawet powrócić do zdrowia! Narzędzie to jest zatem niezwykle godne uwagi, ponieważ ma po prostu ogromną moc.
Bibliografia
- Maultsby M. C., Racjonalna terapia zachowania: podręcznik terapii poznawczo-behawioralnej. Żnin: Wydawnictwo Dominika Księskiego Wulkan, 2008.
- Zubrzycka – Nowak M, Rybczyńska K., Coaching zdrowia. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2013.
Strony internetowe:
- Bara M., Racjonalna Terapia Zachowania (RTZ). Skrypt opracowany przez Martę Bara na podstawie Maxie C. Maultsby. https://marta.bara.pl/wp-content/uploads/2013/05/Racjonalna_Terapia_Zachowania-skrypt_M_Bara.pdf [dostęp:17.09.21].
- Coaching W: Wolna encyklopedia. https://pl.wikipedia.org/wiki/Coaching [dostęp: 17.09.21].
- Dysonans poznawczy W: Wolna encyklopedia. https://pl.wikipedia.org/wiki/Dysonans_poznawczy [dostęp: 17.09.21].
- Klęk W., Praca z przekonaniami w oparciu o RTZ. https://wojciechklek.pl/praca-przekonaniami-oparciu-o-rtz/ [dostęp: 17.09.21].
- Strzałkowski J., Praca z przekonaniami – jak zaktualizować swoje „prawdy”. https://julianstrzalkowski.wordpress.com/2016/07/14/praca-z-przekonaniami-jak-zaktualizowac-swoje-prawdy/ [dostęp: 17.09.21].
[2] Zob. Zubrzycka – Nowak M, Rybczyńska K., Coaching zdrowia. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot, 2013, s. 8-17.
[3] Zob. Klęk W., Praca z przekonaniami w oparciu o RTZ. https://wojciechklek.pl/praca-przekonaniami-oparciu-o-rtz/ [dostęp: 17.09.21].
[4] Zob. Strzałkowski J., Praca z przekonaniami – jak zaktualizować swoje „prawdy”. https://julianstrzalkowski.wordpress.com/2016/07/14/praca-z-przekonaniami-jak-zaktualizowac-swoje-prawdy/ [dostęp: 17.09.21].
[5] Zob. Bara M., Racjonalna Terapia Zachowania (RTZ). Skrypt opracowany przez Martę Bara na podstawie Maxie C. Maultsby. https://marta.bara.pl/wp-content/uploads/2013/05/Racjonalna_Terapia_Zachowania-skrypt_M_Bara.pdf [dostęp:17.09.21].
[6] Zob. Klęk W., Praca z przekonaniami w oparciu o RTZ….
[7] Zob. Bara M., Racjonalna Terapia Zachowania (RTZ)…
[8] Zob. Klęk W., Praca z przekonaniami w oparciu o RTZ….
[9] Zob. Klęk W., Praca z przekonaniami w oparciu o RTZ….
[10] Zob. Maultsby M. C., Racjonalna terapia zachowania: podręcznik terapii poznawczo-behawioralnej. Wydawnictwo Dominika Księskiego Wulkan, Żnin, 2008, s. 215.
[11] Zob. Klęk W., Praca z przekonaniami w oparciu o RTZ…
[12] Zob. Bara M., Racjonalna Terapia Zachowania (RTZ)…, s. 13.
[13] Zob. Bara M., Racjonalna Terapia Zachowania (RTZ)…, s. 17.
[14] Zob. Dysonans poznawczy W: Wikipedia. Wolna encyklopedia. https://pl.wikipedia.org/wiki/Dysonans_poznawczy [dostęp: 17.09.21].
[15] Zob. Bara M., Racjonalna Terapia Zachowania (RTZ)…, s. 14.
Autor: S. Kobyłkiewicz (NAT)