Fitoterapia w bólach migrenowych • Szkoła Zen Reiki w Polsce

Pomimo tego, że wzmianki o bólach migrenowych obecne są już w zapiskach z czasów Hipokratesa, a na dodatek szacuje się, że cierpi na nią 10-15% całej populacji (niektóre badania mówią, że jest to nawet 30% populacji!), nie jest do końca jasne podłoże stanów migrenowych czy mechanizm ich powstawania.

Co za tym idzie, podejście do leczenia bólów migrenowych również pozostawia wiele do życzenia, gdyż w klasycznym podejściu medycznym, proponowane są zazwyczaj leki przeciwbólowe działające jedynie doraźnie na objawy bólowe. Działanie to jest zatem krótkotrwałe i oczywiście nie pozbawione efektów ubocznych (przy długotrwałym stosowaniu może dochodzić do uodpornienia się na dany lek, uszkodzenia wątroby, obciążenia żołądka, a nawet stanów psychotycznych, etc.).

Z pomocą przychodzą jednak bardziej naturalne produkty, które mogą pomagać w zmniejszeniu częstotliwości lub intensywności ataków migrenowych. Niektóre zostały opisane w poniższej pracy. Stosowanie ich, może stanowić uzupełnienie farmakoterapii lub nawet stanowić główny sposób radzenia sobie z bólami migrenowymi wraz z innymi alternatywnymi sposobami na migrenę, jak chiropraktyka, terapia manualna, akupresura, akupunktura, biofeedback, techniki relaksacyjne i inne.

Spis treści:

Czym jest migrena

Migrena jest klasyfikowana jako choroba układu nerwowego i uznawana za jeden z 14 typów bólu głowy wyróżniony według Międzynarodowej Klasyfikacji Bólów Głowy. Według piśmiennictwa naukowego istnieje 21 rodzajów migreny. Z jej powodu cierpi kilkaset milionów ludzi na całym Świecie, głównie kobiety (4-krotnie częściej te dolegliwości występują u kobiet). Z badań przeprowadzonych przez WHO w 2009 roku wynika, iż stany migrenowe mogą również znacząco obniżać jakość życia, wpływając na aktywność fizyczną czy zawodową, a nawet życie rodzinne czy społeczne pacjenta.

Typowe objawy migreny:

silny, pulsujący ból głowy trwający 4h do 3 dni
napadowy charakter bólu, czasem poprzedzony aurą migrenową (zaburzenia czucia i widzenia, w tym migające plamy, linie, uczucie drętwienia twarzy i kończyn, zawroty głowy)
zazwyczaj jest to ból umiejscowiony po jednej stronie (niesymetrycznie), bardzo często za gałką oczną, skronią
nudności
wymioty
światłowstręt, uczucie „ćmienia” w głowie
nadwrażliwość na dźwięki
objawy nasilające się w trakcie ruchu, podczas aktywności fizycznej

Czynniki, które mogą wyzwolić atak migreny:

niedobór lub nadmiar snu
stan przemęczenia organizmu
narażenie na silny, przewlekły stres
zespół napięcia miesiączkowego, cykl miesiączkowy kobiety
głód
urazy głowy, schorzenia kręgosłupa szyjnego
zmiany atmosferyczne
niedotlenienie organizmu
nadmierne obciążenie fizyczne lub psychiczne
nadmiar bodźców takich jak silne światło, hałas, itd.
pozostawanie w 1 pozycji przez długi czas
długa podróż
niektóre produkty spożywcze (mówi się, że są to: alkohol, oraz pokarmy zawierające tyraminę i fenyloetyloaminę, aspartam, azotyny, alkohol, kofeinę lub glutaminian monosodowy, a więc sery czy wędliny długo dojrzewające, czekolada, kawa czy herbata, głównie typu Earl Grey, barwniki spożywcze lub bardzo słodkie pokarmy oraz napoje)
alergie
niektóre leki
inne stresory jak hałas, migoczące światła, przebywanie w dusznym pomieszczeniu, etc.
czasem uwarunkowania genetyczne

Najważniejsze jest obserwowanie czynników, które mogły wywołać lub spotęgować atak migrenowy i próba wykluczenia ich, tak by minimalizować ryzyko wystąpienie ataku migreny.

Migrena pojawia się zazwyczaj w okolicy 20 roku życia i towarzyszy całe dorosłe życie aż do starości (nie zawsze jest to jednak reguła i często na bóle migrenowe cierpią także dzieci). Uznawana jest za przypadłość dziedziczną, choć nie zawsze jest to schemat. Jedną z teorii są zaburzenia czynności mitochondriów, w związku z czym, poza zastosowaniem ziół w terapii migreny, popularne jest także stosowanie wysokich dawek ryboflawiny (witaminy B2), która może zmniejszać upośledzenie funkcji mitochondriów, a tym samym zmniejszać częstotliwość i czas trwania bólów migrenowych.

W piśmiennictwie naukowym obecnie najczęściej mówi się, że mechanizm bólu migrenowego zainicjowany jest przez uwolnienie się z zakończeń nerwów czuciowych peptydów rozszerzających naczynia wewnątrzczaszkowe i wywołanie około-naczyniowego stanu zapalnego. W następnym etapie aktywują się komórki nerwowe, które pobudzają ośrodki w korze mózgowej powodując ból.

Od jakiegoś czasu naukowcy, wymieniają także podrażnienie nerwu trójdzielnego jako potencjalną przyczynę migren.

Tradycyjna farmakoterapia

Pomimo bardzo powszechnego zjawiska nie istnieje udowodniona i skuteczna terapia działająca na bóle migrenowe, medycyna skupia się na łagodzeniu objawów lub zmniejszeniu dolegliwości bólowych. Pacjenci najczęściej próbują sobie pomóc zażywając środki przeciwbólowe, co może przynieść chwilową ulgę, lecz nie rozwiązuje problemu. Charakterystyczne jest także przyzwyczajanie się organizmu do poszczególnych środków, które po jakimś czasie przestają pomagać w bólach migrenowych (warto konsultować z lekarzem naprzemienne stosowanie środków przeciwbólowych), a także mogą przyczyniać się do wydłużania czasu trwania napadów migrenowych.

Leczenie doraźne: głównie wykorzystywane są tryptany, pochodne alkaloidów sporyszu (winian ergotaminy), NLPZ – niesteroidowe leki przeciwzapalne (kwas acetylosalicydowy) i nieopioidowe leki przeciwbólowe a także leki zwiotczające mięśnie lub przeciwpadaczkowe. W lekkich stanach bólowych przyjmuje się zazwyczaj popularne leki przeciwbólowe jak aspiryna, kodeina czy fenacytyna.

Leczenie profilaktyczne czasem opiera się również na lekach przeciwpadaczkowych, antydepresyjnych lub na nadciśnienie. Wszystkie wskazane powyżej leki niosą za sobą jednak wiele skutków ubocznych i dolegliwości niepożądanych, szczególnie przy dłuższym stosowaniu. Mogą one na przykład obciążać wątrobę czy inne narządy, powodować uzależnienia czy w przypadku silnych środków psychotropowych wpływać na psychikę pacjenta.

Dlatego też istotne jest poszukiwanie alternatywnych metod łagodzenia bóli migrenowych i walki z nimi. Z pomocą jak zawsze przychodzi nam natura i rośliny, które mogą nam tę alternatywę zaproponować, i po części wpłynąć na dobrostan pacjenta.

Niektóre zioła pomocne w prewencji i leczeniu migreny

Ze względu na fakt, iż ciepło rozszerza naczynia krwionośne umożliwiając substancjom leczniczym lepsze wchłanianie i szybsze przenikanie do miejsca dotkniętego bólem, zalecane jest spożywanie ziół w postaci naparów. Sporządza się je z łyżeczki ziół zalanych szklanką gorącej wody na 10 min, a następnie odcedza i pije.

Niektóre zioła zmniejszające napięcie mięśni (głównie spowodowane stresem lub zmianami zwyrodnieniowymi kręgosłupa):

Mięta
Melisa
Kozłek lekarski

Zioła poprawiające krążenie w naczyniach mózgowych oraz wspomagające w stanach migrenowych związanych z niedotlenieniem organizmu:

Miłorząb
Złocień maruna

Właściwości przeciwbólowe, przeciwzapalne:

Kora wierzby
Rumianek

Zioła tonizujące układ hormonalny, które mogą mieć wpływ na wywoływanie migreny:

Szałwia
Chmiel
Niepokalanek

Zioła pomocne w łagodzeniu niektórych objawów towarzyszących migrenie (jak np. nudności, wymioty)

Imbir
Mięta

ZŁOCIEŃ MARUNA (Chrysanthemum parthenium), Tanacetum parthenium, Wrotycz maruna, Feverfew

Roślina z rodziny astrowatych, spokrewniona z wrotyczem pospolitym (tanacetum vulgare L.) odróżniający się jednak od niego białymi płatkami kwiatów dookoła żółtego koszyczka.

Liść maruny stosowany jest z powodzeniem przy artretyzmie, reumatyzmie i w stanach migrenowych ze względu na substancję czynną- partenolid, który jest inhibitorem uwalniania serotoniny. Sproszkowany wyciąg z liści maruny zmniejsza częstotliwość i intensywność napadów migrenowych poprawiając krążenie w naczyniach mózgowych i działając rozkurczająco, co jest szczególnie pomocne przy migrenach spowodowanych niedotlenieniem, a do tego działa przeciwzapalnie.

Badania kliniczne wykazały, że jest pomocny w zmniejszaniu częstotliwości napadów migrenowych o ponad połowę w ciągu miesiąca w porównaniu z podawanym placebo. Długość trwania napadu migrenowego i bolesność pozostawały jednak bez zmian.

Dawkowanie: 100-300 mg ekstraktu ze Złocienia raz do czterech razy dziennie (substancja czynna partenolid); Złocień maruna nie może być stosowany przez kobiety w ciąży i karmiące piersią. Przyjmowanie tego zioła daje świetne rezultaty w połączeniu z korą wierzby.

LEPIĘŻNIK RÓŻOWY (Petasites hybridus)

Obiecujące jest działanie seskwiterpenów czyli ekstraktów zawartych w lepiężniku różowym, które zmniejszają uwalnianie prostaglandyn (substancji odpowiedzialnych za zapalenie naczyń krwionośnych odpowiedzialnych za migreny) i leukotrienów, oraz hamuje aktywność niektórych enzymów, co może być pomocne w stanach migrenowych.

Petazyna- substancja czynna znajdująca się w tej roślinie ma działanie rozkurczające na mięśnie gładkie a także działa przeciwbólowo. Stosowany jest także napotnie i moczopędnie, w kamicy żółciowej i moczowej, przy kolkach jelitowych i w bolesnej menstruacji. Inne prozdrowotne substancje czynne to garbniki, flawonoidy, alkaloidy pirolizydynowe i związki mineralne.

Istotne jest, iż ze względu na zawartość alkaloidów pirolizydynowych, które mogą prowadzić w nadmiarze do uszkodzeń wątroby, należy pamiętać o jej ochronie i zwrócić szczególną uwagę na dawkowanie oraz częstotliwość przyjmowania ziela lepiężnika.

IMBIR LEKARSKI (Zingiber officinale)

Ta pochodząca z południowo-wschodniej Azji roślina jest znana i dostępna obecnie na całym świecie. Kłącze imbiru jest stosowane od dawna jako przyprawa, ale także do celów leczniczych ze względu na właściwości przeciwzapalne, przeciwwymiotne (a pamiętać należy, iż wymioty czy mdłości często towarzyszą stanom migrenowym), poprawia on także funkcje trawienne. Imbir działa rozkurczająco a także pobudza krążenie krwi.

Mniej znany jest jednak jego potencjał w walce z migreną, a badania przeprowadzone w ostatnich latach udowodniły, iż stosowanie 250 mg sproszkowanego imbiru przez miesiąc (a w innych badaniach 500-600 mg przez około 3 dni) może łagodzić migrenowe bóle głowy. Działanie to było statystycznie porównywalne do stosowanie 50 mg sumatryptanu (popularnego leku zalecanego w stanach migrenowych) oczywiście pomijając skutki uboczne, które w przypadku imbiru nie występowały. Na bóle migrenowe można także stosować napar ze świeżego korzenia imbiru w postaci kilku plasterków zalanych gorącą wodą.

Działanie imbiru oparte jest na hamowaniu uwalniania CGRP- peptydu obecnego w mózgu i związanego z genem kalcytoniny, który odpowiedzialny jest za przekaźnictwo reakcji bólowej związanej z migreną.

Starty lub pokrojony w plasterki korzeń świeżego imbiru należy zalać wrzątkiem i popijać codziennie w formie herbatki z dodatkiem cytryny i miodu lub bez dodatków.

MIŁORZĄB JAPOŃSKI (Ginkgo biloba), Miłorząb dwuklapowy

Posiada wiele dobroczynnych właściwości, nazywany jest rośliną długowieczności, ze względu na swoje właściwości antyoksydacyjne (flawonoidy). Ma wiele do zaoferowania w walce z migrenowymi bólami głowy, poprzez korzystny wpływ na układ krążenia (w szczególności na krążenie mózgowe i natlenienie komórek). Chroni także komórki nerwowe dzięki swoim neuroprotekcyjnym właściwościom. Dodatkowo roślina ta wspomaga procesy zapamiętywania i koncentrację.

Najczęstszym sposobem podawania jest herbatka sporządzona z miłorzębu japońskiego.

ŻEŃ- SZEŃ (Panax Ginseng), Panaks prawdziwy, Wszechlak żeń-szeń, Ginseng

To prastare zioło, które wykorzystywane było już od wieków. Ze względu na neuroprotekcyjne działanie żeń-szenia, może on łagodzić bóle głowy, także te spowodowane podrażnieniem nerwu trójdzielnego. Działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne żeń-szenia może hamować powstawanie migreny spowodowane bólami mięśni szyi i karku czy innych napięciowych stanów w organizmie.

Żeń-szeń harmonizuje sen, a jak wiemy, jego zaburzenia mogą wpływać na pojawienia się ataku migreny. Dodatkowo wzmacnia odporność organizmu, znosi osłabienie, przemęczenie czy wycieńczenie organizmu poprawiając witalność i ogólne samopoczucie pacjenta, co może przeciwdziałać pojawianiu się stanów migrenowych.

Należy pamiętać, iż żeń-szeń poprawia także koncentracje i pamięć, opóźnia procesy starzenia. zmniejsza częstotliwość zakażeń, wpływa na układ sercowo-naczyniowy poprzez likwidacje nadciśnienia tętniczego, przeciwdziałanie miażdżycy oraz ochronne działanie na naczynia krwionośne i włosowate. Żeń-szeń działa również wspomagająco przy problemach nowotworowych, a ginsensenozydy (jedna z substancji czynnych) pobudzają psychikę, zwiększając wydolność fizyczną organizmu (poprzez hamowanie produkcji kwasu mlekowego), a także podnoszą sprawność seksualną.

WERBENA ANYŻOWA (Lippia alba), Lipia biała

WERBENA CYTRYNOWA (Lippia citriodora) , Lipia trójlistna

Rośliny pochodzące z rodziny werbenowatych, pochodzące z Ameryki Południowej. Dzięki zawartości glikozydów, flawonoidów, triterpenów i seskwiterpenów a także fenylokwasów posiadają liczne prozdrowotne zastosowania, m.in.: działanie uspokajające i nasenne, a także pomagają w bólach głowy w tym migrenowych. Stosuje się zazwyczaj ziele werbeny w postaci naparów, odwarów czy nalewek, w stanach wzmożonego napięcia, stresu czy u osób narażonych na depresję.

Ponadto działają przeciwbakteryjnie i przeciwzapalnie oraz przeciwskurczowo, a także wspomagają pracę układu pokarmowego.

WIERZBA BIAŁA (Salix alba), Wierzba srebrna, Wierzba pospolita

Surowcem wspomagającym w stanach migrenowych jest kora wierzby (salicis cortex) pozyskiwana wiosną, przed pojawieniem się liści.

Zawiera ona ok 3% glikozydów fenylowych (między innymi salicyna i salikortyna- kora wierzby była pierwotnym źródłem salicyny) a także garbniki, galotaniny, kwasy, ketachiny i flawonoidy.

Wykazuje działanie ściągające, przeciwkrwotoczne, przeciwgorączkowe, przeciwwymiotne. Działa także pomocnie w stanach zapalnych układu pokarmowego, na owrzodzenia, a także w gorączce, bólach głowy czy nieżycie jelit.

Badania wykazały, iż warto zażywać złocień maruna w połączeniu z korą wierzby (zmniejsza to liczbę ataków migreny o ponad połowę po 6 tygodniach leczenia a o ponad 60% po 12 tygodniach, również czas trwania ataku migreny i jego nasilenie).

LUKRECJA (Glycyrrhiza glabra), Licorie, Słodkie drzewo

Znana jest w medycynie chińskiej od lat. Posiada działanie wykrztuśne, rozkurczające, przeciwkaszlowe i ochronne na górne drogi oddechowe a także przeciwalergiczne. Osłania ona błonę śluzową łagodząc zaczerwienienia i obrzęki, wspomaga również leczenie wrzodów żołądka i dwunastnicy.

Napar z korzenia lukrecji można łączyć z lipą, tymiankiem czy koprem włoskim i pić, gdy tylko pojawia się migrena lub profilaktycznie w celu zapobiegania nawrotom migreny. Możliwe jest także sporządzanie wyciągu z miodem i gliceryną i spożywanie 1 łyżeczki.

KOZŁEK LEKARSKI (Valeriana officinalis)

W jego korzeniach znajduje się kwas walerianowy o działaniu odprężającym i rozluźniającym, który świetnie łagodzi bóle napięciowe oraz pulsowanie w skroni, często pojawiające się w stanach wzmożonego stresu czy przemęczenia, wywołując bóle migrenowe głowy.

Napar powstaje poprzez zalanie łyżeczki kozłka szklanką wrzątku i zaparzanie około 10-15 min. Spożywać należy do 3 filiżanek dziennie.

ROZMARYN LEKARSKI (Rosmarinus officinalis)

Poza doskonale znanym zastosowaniem przyprawowym, rozmaryn zmniejsza dolegliwości bólowe poprzez zawarty w nim diosmetin, wzmacniający naczynia krwionośne. Podnosi on ciśnienie i poprawia krążenie krwi, głównie cyrkulacje krwi do głowy, co eliminuje ból migrenowy. Olejki eteryczne łagodzą napięciowe bóle mięśni, stany reumatyczne oraz poprawiają kondycję psychofizyczną organizmu.

Napar sporządza się z 1 łyżeczki rozmarynu zalanej szklanką wody na 10 min. Taki napar spożywa się 3 razy dziennie. Pomocne mogą być również inhalacje/parówki z rozmarynu.

MIĘTA PIEPRZOWA (Mentha piperita)

Zmniejsza dolegliwości towarzyszące migrenie, takie jak nudności i związane z nimi wymioty.

Ze względu na olejki eteryczne działające przeciwzapalnie, rozkurczająco, odświeżająco i przeciwbólowo. Wycisza ona cały układ nerwowy i poprawia nastrój, do tego wspomagając organizm w dolegliwościach układu pokarmowego.

Stosuje się głównie w postaci naparów nastawianych na 10 minut lub w postaci kompresu na czoło.

RUMIANEK SZLACHETNY (Chamaemelum nobile)

Ta niezwykle wszechstronna roślina zawiera wiele soli mineralnych, cholinę, śluz, fitosterole, kumaryny i olejki eteryczne zawierające chamazulen, czy alfa-bisabolol. Rumianek posiada właściwości przeciwzapalne, rozkurczające oraz przeciwbakteryjne.

Napar na bóle migrenowe sporządza się z 2 łyżeczek rumianku zalanych szklanką wrzątku na 10 min. Napar należy spożywać 2-3 razy na dobę.

Mieszanka na migrenę wg ojca Grzegorza Sroki

Skład mieszanki oraz działanie:

50g ziele dziurawca: zawiera flawonoidy które działają rozkurczająco na mięście przewodu pokarmowego, woreczka żółciowego i naczynia krwionośne, przeciwzapalny, przeciwbakteryjny
50g liść melisy: działa uspokajająco, zmniejsza stany zapalne organizmu, pobudza wydzielanie soków trawiennych, antybakteryjne i przeciwgrzybicze działanie
50g kwiat pierwiosnka
25g korzeń kozłka lekarskiego
25g kwiat lawendy: działanie głównie uspokajające, przeciwskurczowe, wzmaga perystaltykę jelit i wydzielanie soków trawiennych
25g szyszki chmielu: działanie uspokajające na układ nerwowy, działa rozkurczowo na mięśnie gładkie, pobudza funkcję wydalniczą

Z mieszanki tej sporządza się napar: 1 łyżeczka na szklankę wrzątku (parzyć 20 min) napar spożywać należy ciepły, rano i wieczorem przez około 1 miesiąc, a następnie zrobić przerwę.

Ojciec Sroka zaleca do tego na przypadłości migrenowe:

unikanie stresu, zmartwień i przemęczenia organizmu
wysypianie się (szczególnie gdy spada ciśnienie atmosferyczne)
unikanie zimna i przeciągów
unikanie przejadania się na kolację (powinna być ona mała i lekkostrawna)
wykluczenie palenia tytoniu pod każdą postacią
dietę ubogą w sól i płyny
spożywanie przed snem łyżeczki miodu
stosowanie od czasu do czasu zimnego, mokrego okładu

Mieszanka na migrenę wg. ojca Andrzeja Klimuszki

Ojciec Klimuszko zaleca stosowanie na migrenę zimnych okładów na kark i między łopatkami, a także nacieranie skroni i czoła nalewką bursztynową oraz leżenie do czasu ustania bólu. Dodatkowo prewencyjnie stosowanie szklanki naparu 20 min przed posiłkiem 3 razy dziennie.

Skład mieszanki to po 50 g:

szyszki chmielu
liść melisy
kwiat pierwiosnka
kwiat lawendy
korzeń kozłka
ziele przetacznika
ziele bukwicy
ziele dziurawca
kłącze tataraku
kora kaliny koralowej
Owoc kopru włoskiego

Bonifraterska mieszanka na migrenę

Zioła zawarte w mieszance Bonifratrów wykazują działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne i rozkurczające. Znoszą one napięciowe bóle i wykazują działanie uspokajające.

Mieszanka zawiera:

korę wierzby
liść melisy
koszyczek rumianku
liść maliny
kwiatostan lipy
kwiat czarnego bzu

Napar sporządza się z 2 łyżek ziół zalanych 2 szklankami wody, które należy doprowadzić do wrzenia i gotować nie dłużej niż 2 minuty. Po odstawieniu na 20-30 minut i odcedzeniu, należy pić pół szklanki wywaru 3 razy dziennie przed posiłkiem.

Zakończenie

Ze względu na ograniczone możliwości farmakologicznego działania na bóle migrenowe, liczne skutki uboczne im towarzyszące, a także trend coraz częstszego zwracania się do naturalnych sposobów radzenia sobie z wieloma dolegliwościami, nie dziwi fakt poszukiwania alternatywnych sposobów radzenia sobie z migreną. Natura ma nam do zaoferowania wiele roślin, które mogą pomóc w tej walce, a kilkanaście z nich opisano powyżej. Nie jest to zapewne wyczerpująca lista a jedynie przykłady tych nad którymi warto się pochylić w przypadku problemów migrenowych.

Mieszanki ziołowe to nie jedyny sposób na radzenie sobie z bólami głowy, które natura ma nam do zaproponowania. Już samo przebywanie w przyrodzie, uziemianie się czy leśne kąpiele mogą wspierać nie tylko fizycznie (np. poprzez dotlenienie organizmu, obniżenie poziomu stresu), ale i psychicznie zmniejszając ilość i częstotliwość występowania bólu głowy.

Bibliografia

Książki

Mateusz Emanuel Sanderski, Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie, 2017
Andrzej Czesław Klimuszko, Wróćmy do ziół leczniczych, 2011

Artykuły i studia

Marcin Ożarowski, Fitoterapia migrenowych bólów głowy.
Hanna Wójcik-Drączkowska, Małgorzata Bilińska, Walenty Nyka, Migrena- rozpoznanie i leczenie.

Strony internetowe

Autor: K. Protasiewicz (NAT)