Coaching to zgodnie z definicją International Coach Federation, „towarzyszenie klientowi w kreatywnym procesie, który skłania do myślenia i inspiruje do maksymalizacji zawodowego i osobistego potencjału”
Język jest jedną z najpiękniejszych i najbardziej wartościowych umiejętności wykształconych przez człowieka. Umożliwia komunikację, buduje relacje międzyludzkie i jest narzędziem do tworzenia sztuki. Bez niego człowiek niewątpliwie nie byłby człowiekiem jakim jest obecnie – natomiast język ma również swoją „ciemną” stronę. Niewielu z nas zauważa, że język nas blokuje i więzi.
Kiedy widzimy piękny zachód słońca – zapewne nie myślimy słowami. Doświadczamy emocji, podobnych do siebie niezależnie od tego, czy na co dzień posługujemy się językiem polskim, angielskim czy japońskim. Widzimy i czujemy! To jest nasz naturalny język, który pozwala przekazać i odebrać treści o wiele bogatsze niż słowa czy nawet wiersze.
Coaching (szczególnie ten przez duże „C” w klasyfikacji Roberta Diltsa) jest właśnie związany z obszarami psychiki, które trudno oddać słowami. Przekonania, wartości, tożsamość, misja/cel – to pojęcia, których zmiana może odnieść najbardziej wymierny i długotrwały skutek. Ale to jednocześnie obszary, nad którymi praca jest często blokowana przez bariery lingwistyczne. Aby ją obejść – można wykorzystać metodę, które w świecie coachingu zdobywa coraz większe uznanie i popularność: pracę z obrazem. Bo przecież prościej jest odpowiedzieć na pytanie „Co ten obraz o tobie mówi?” niż wydać suche polecenie „Zdefiniuj swoją tożsamość”.
Za pomocą narzędzia Life Pictures klient wizualizuje swoją historię życia. Dobiera reprezentatywne obrazy/zdjęcia do etapów swojego życia i układa z nich spójną historię. Narzędzie wspiera go w podsumowaniu dotychczasowego życia, rozpoznaniu jego indywidualnych wzorców osobowości i decyzji oraz na tej podstawie wizualizacji jego aktualnej sytuacji osobistej. Intensywnie się zastanawia, przechodzi przez procesy samoświadomości i poszerza swoją samoakceptację.
Obrazy jako narzędzie w coachingu
Przy odpowiednim przygotowaniu obrazów czy zdjęć nadaje się to narzędzie do sesji twarzą w twarz jak i sesji online. Użycie narzędzia jest szczególnie wskazane, gdy z różnych powodów, które ujawniają się na etapie analizy coachingu, konieczne jest jasne określenie aktualnej sytuacji klienta – na podstawie jego historii. Wartość dodana polega przede wszystkim na stworzeniu jasności życia w przypadku problemów z poczuciem własnej wartości i niskiej pewności siebie, na wyjaśnieniu indywidualnych mocnych i słabych stron, na wypracowaniu podstaw pożądanej równowagi między życiem zawodowym a prywatnym oraz w rozwijaniu świadomości wspierającej realistyczny rozwój osobisty.
Narzędzie jest ogólnie odpowiednie dla wszystkich klientów coachingu, którzy poszukują własnej tożsamości i którzy odczuwają potrzebę i wewnętrzną chęć poznania siebie w szczegółach. Ponadto będzie pomocne, zwłaszcza w kontekście biznesowym, dla menedżerów w drodze na nowe odpowiedzialne stanowiska lub kolejny szczebel zarządzania, ponieważ buduje świadomość własnej skuteczności. Klienci mają dzięki temu szansę na intensywną eksplorację własnej osobowości i identyfikację możliwych obszarów do rozwoju.
Z myślą o osobach zaangażowanych w struktury organizacyjne doświadczanie z tym narzędziem ułatwia otwarte postrzeganie innych osobowości, historii i szczególnych etapów życia. Może to generować lepsze zrozumienie indywidualności i heterogeniczności (różnorodność) w zespołach.
Użycie narzędzia inicjuje klarowną analizę – aż do konfrontacji – z własną historią życia. Główny efekt ma na celu identyfikację siebie w ogólnym kontekście własnego życia z odpowiednimi wglądami transformacyjnymi dla obecnych i przyszłych sytuacji. Celem jest zidentyfikowanie własnych cennych głównych zasobów oraz rozpoznanie i zaakceptowanie konfliktów ról, które nie zostały jeszcze w pełni rozwiązane. Nacisk kładziony jest na „tak” dla siebie i swojej własnej historii, rozpoznanie osobistej ścieżki, która została obrana wraz ze wszystkimi pozytywnymi i negatywnymi skutkami, a tym samym wypracowanie i zwiększenie odpornych umiejętności w szerokiej gamie obecnych i przyszłych sytuacji życiowych.
Po doprecyzowaniu potencjalnej przydatności narzędzia dla klienta i jego indywidualnych celów oraz dopasowania do fazy procesu coachingowego, coach szczegółowo wyjaśnia narzędzie i jego orientację.
Trener: „Ze względu na opisy Twojego tematu i Twoich celów w naszym coachingu, zapraszam Cię w ekscytującą i stymulującą podróż do siebie z moim wsparciem. W tym celu proponuję wypróbowanie narzędzia zdjęcia z życia, za pomocą którego masz szansę przyjrzeć się swojemu życiu za pomocą osobistych zdjęć, zdjęć lub filmów, które masz o sobie. Przyjrzymy się, jak ewoluowała przez lata, gdzie pojawiły się skrzyżowania i gdzie możesz zobaczyć rzeczy, które uczyniły cię tym, kim jesteś teraz. Patrzymy, gdzie są elementy energochłonne i gdzie ukryte są zasoby.”
Bardzo pomocne w tym momencie jest, aby coach ilustrował fragmenty własnego życiorysu za pomocą przygotowanych zdjęć, aby autentycznie przedstawić funkcjonalność i intencję narzędzia.
Trener: „Jako przykład przygotowałem dla Ciebie fragmenty z własnego życiorysu w formie krótkiego kolażu fotograficznego, który teraz chciałbym Ci pokazać”.
Trener: Masz pytania na ten temat? Czy udało mi się jasno wyjaśnić, jak działa narzędzie i jak jest ono skonfigurowane, abyś miał wszystko, czego potrzebujesz do samodzielnego tworzenia własnych obrazów życia?”
W tym momencie istnieją dwa różne sposoby korzystania z narzędzia:
Wariant 1 (z uprzedzeniem)
Na podstawie wyjaśnień klient przygotowuje historię swojego życia w określonym czasie (dni, tygodnie) wykorzystując własne lub reprezentatywne zdjęcia, obrazy, wizualizowane metafory, historie itp. – cyfrowe lub analogowe. Omawia je podczas kolejnej (lub jednej z następnych) sesji ze swoim trenerem.
Wariant 2 (bez uprzedzenia)
W odpowiedniej sesji coach spontanicznie inicjuje korzystanie z opisanego narzędzia i pozwala klientowi obrazowo opisać odpowiednią sytuację życiową i w razie potrzeby wzbogacić ją materiałami takimi jak karty moderacyjne lub zdjęcia (z telefonów komórkowych lub Internetu).
Trener powinien dysponować doborem odpowiednich materiałów gotowych do dogłębnej obróbki/wizualizacji etapów życia i osobistych doświadczeń swojego klienta. Dostępne są: flipcharty z grubymi i cienkimi pisakami w różnych kolorach, etui moderacyjne, karty emocji, gazety/czasopisma, informacyjne strony internetowe z dużą ilością zdjęć z różnych sytuacji życiowych itp.
W obu wariantach klient ma czas na opowiedzenie swoich historii i wspomnień o wszystkich obrazach, zdjęciach i filmach. Możliwe jest również połączenie obu wariantów i np. spontaniczne rozpoczęcie i uszczegółowienie określonych tematów przed kolejnym spotkaniem.
Wariant 1 (standardowy)
W większości przypadków sensowne jest patrzenie na zdjęcia i związane z nimi wydarzenia życiowe w porządku chronologicznym.
Trener: „Aby jak najlepiej wykorzystać możliwości narzędzia, proponuję przejść przez różne etapy Twojego życia chronologicznie. Jestem bardzo ciekawa, co pamiętasz i gdzie mogą być punkty wyjścia, które mogą Ci pomóc w aktualnych tematach. Przyjrzyjmy się przygotowanym przez Ciebie materiałom (alternatywnie: tutaj w pokoju). Chciałabym, abyś zaczął od najdalszych wspomnień, a następnie posuwał się do przodu chronologicznie w swoim życiu. Co przychodzi ci teraz na myśl i które ze zdjęć/obrazów przedstawia ten pierwszy, wczesny moment w twoim życiu?”
Szczegółowe pytania do klienta dotyczące poszczególnych obrazów/zdjęć/filmów to:
Jakie masz wspomnienia z tej konkretnej sytuacji?
Co najbardziej utkwiło w Tobie? Jakie uczucia wiążą się z Twoją pamięcią? Czy w tym czasie pojawiły się lub zostały wzbudzone pewne obawy? radość, smutek, strach?
Jaki wpływ na Twoje życie miała ówczesna sytuacja? Być może nawet przez lata do dziś w obecnej sytuacji życiowej?
Co nadal Ciebie nawiedza lub towarzyszy do dzisiaj?
Co byś zrobił inaczej z dzisiejszej perspektywy? Co by się znowu stało?
Z czego jesteś dumny?
Czego się wstydzisz? Co mógłbyś dzisiaj zrobić, aby zrekompensować stare „brzemię”?
Z kim mógłbyś porozmawiać o wyjaśnieniach, przeprosinach, przebaczeniu?
Jakie długoterminowe problemy dostrzegasz?
Co jeszcze ukazały Tobie zdjęcia?
Nad czym będziesz pracować w najbliższej przyszłości/zasadniczo?
Które z tematów pogłębisz szczegółowo?
Który z tematów przejdziesz tak szybko, jak to możliwe i wyrzucisz ze swojego życia?
Który z tematów prawdopodobnie sprawi, że będziesz zajęty i będzie Tobie towarzyszył przez długi czas (być może do końca życia)? Jak sobie z tym poradzisz i co możesz zrobić, aby znaleźć spokój?
Wariant 2 (alternatywny)
Zamiast podejścia chronologicznego, coach może postępować indywidualnie z klientem według specjalnych dziedzin życia, które klient intuicyjnie wybiera według własnego uznania lub proponuje mu z listy możliwych tematów.
Trener: „Jeśli jest to dla Ciebie łatwiejsze, możemy również zacząć od pewnych tematów/obszarów Twojego życia, które przychodzą Ci do głowy i są dla Ciebie ważne. Mam do zaoferowania kilka opcji. Na przykład możemy zacząć od: …”
Możliwe obszary tematyczne i punkty wyjścia to może być: dzieciństwo, młodość, rodzice, dziadkowie, inni członkowie rodziny lub inne osoby referencyjne, przyjaciele rodziny, sąsiedzi, sytuacja mieszkaniowa, dni szkolne, szkolenia, ukończenie studiów, studia, dalsze szkolenia, pierwsza miłość, separacja, partner życiowy, małżeństwo, przyjaźnie (stałe lub które przeminęły z upływem czasu), hobby i główne zainteresowania/preferencje, rozwój zawodowy/historia, wzory do naśladowania/antyroli, sytuacje inspirujące, filmy, muzyka, kultura.
Niezależnie od podejścia, coach uważnie obserwuje swojego klienta, aby po jego głosie, mimice i mowie ciała rozpoznać, które tematy szczególnie go dotyczą i które stanowią punkt wyjścia do bardziej pogłębionych, rozwiązywalnych i zorientowanych na cel pytań. Do refleksji można zadać następujące pytania:
Kim jesteś? Co Ciebie wyróżnia? Co definiuje Twoja tożsamość? Kim nie jesteś?
Jakie powiązania masz/czujesz? Do czego, do kogo?
Jakie role pełniłeś w przeszłości, a jakie teraz?
Jakie są Twoje mocne i słabe strony? Co Ciebie w tym najbardziej obchodzi?
Czy masz szczęście? Zadowolenie? Czy jest niezadowolenie? Niespełnione marzenia? Czego życzysz sobie (od dawna)?
Celem narzędzia jest z jednej strony rozpoznanie przeszkadzających przekonań, doświadczeń, podstawowych założeń i ewentualnie mniej lub bardziej silnych wpływów traumatycznych. Z drugiej strony ma na celu wygenerowanie jak największej liczby pozytywnych efektów dla klienta z intensywnego spojrzenia wstecz. Bardzo pomocne spostrzeżenia często wynikają z interakcji intensywnego zajmowania się rzeczami niezmiennymi w połączeniu z perspektywą dzisiejszego doświadczenia życiowego i związaną z tym szansą reinterpretacji i alternatywnej perspektywy. Klient może rozpoznawać, przetwarzać, ponownie oceniać, klasyfikować i wykorzystywać własne zasoby, do których wcześniej nie był możliwy lub ograniczony dostęp.
Istotne dla ogólnego sukcesu są pytania i zachowanie coacha podczas coachingu, które towarzyszą klientowi w intensywnym przeżywaniu coachingu i dochodzeniu do korzystnego dla niego wyniku. Używanie obrazów prowadzi do bardzo częstych sesji coachingowych i szczególnie pomocnie towarzyszą mu następujące czynniki:
Docenienie – Trener wyraża uznanie i wsparcie wraz z krokami klienta: „To imponujące karty, które wybrałeś”.
Aktywacja afektu – Coach pyta klienta o doznania i uczucia: „Jak się z tym czujesz? Jak teraz odczuwasz to wspomnienie?
Analiza problemu – Trener zachęca swojego klienta do przeanalizowania problemu lub sytuacji (w tym zachowania innych osób): „Co szczególnie cię porusza w tym obrazie? Czemu? Jaka jest różnica w stosunku do innych zdjęć?”
Autorefleksja – Coach aktywizuje klienta do myślenia o sobie (np. własne zachowanie, osobiste doświadczenie, potrzeby i motywy, zdolności, mocne i słabe strony, prawdziwy i idealny obraz siebie): „Co dane doświadczenie zrobiło z Tobą w tym czasie? Co się teraz z Tobą dzieje? Czy ta umiejętność/stwierdzenie może Ci się przydać w przyszłości?”
Doprecyzowanie celów – Coach stale wspiera swojego klienta w wyjaśnianiu, konkretnym definiowaniu/dalszym rozwijaniu i osiąganiu jego celów: „Czy masz wrażenie, że pracujemy nad wyznaczonym na wstępie celem? W jakim stopniu Twoje odkrycie/obserwacja jest jedynie pomocna w osiągnięciu celu?”
Aktywacja zasobów – Coach zachęca klienta do aktywowania swoich zasobów (potencjału, umiejętności, doświadczenia) lub zasobów otoczenia (np. wsparcie innych ludzi, przydatna wiedza): „Dawno tego nie robiłeś? Może spróbujesz ponownie? Czy chciałbyś to zrobić jeszcze raz?
Wsparcie wdrożeniowe – Trener świadomie wspiera swojego klienta w realizacji celów, zwłaszcza w pokonywaniu zidentyfikowanych trudności: „Co musiałoby się wydarzyć, żebyś zrobił to ponownie/nigdy więcej? Jak możesz wykorzystać pomocne informacje z tego zdjęcia/obrazu do następnego kroku?”
Zakończenie
Narzędzie jakim są obrazy wymaga pewnego przygotowania w procesie coachingu. Trener i klient powinni zawsze być otwarci na podróż do samopoznania. Ponadto korzystna jest nienaruszona i głęboka relacja zaufania, która rozwinęła się w ciągu kilku sesji. Trener powinien sam mieć doświadczenie z narzędziem i mieć świadomość, że obrazy zmieniają się przy wielokrotnym użyciu, a wiedzę zawsze można pogłębić. Wielokrotne korzystanie z narzędzia jest również zalecane do „pracy domowej”. Bardzo korzystne jest doświadczenie trenera z modelami, które zajmują się indywidualnym rozwojem życia, takimi jak model linii życia, podróż bohatera, karty emocji i tym podobne.
Ze względu na głęboki wpływ, jakiego można się spodziewać po radzeniu sobie z własną historią i czynnikami, które wpływają na życie, mogą pojawić się bardzo wzruszające momenty o trwałym efekcie. Bardzo pomocne może być zachęcanie klienta do aktywnego angażowania w ten proces rozwoju szczególnie ważnych osób z jego środowiska życia, takich jak partnerzy, dzieci, rodzice i przyjaciele. To pozwala im zrozumieć i towarzyszyć jego procesowi poznania i zmiany.
Następujące pomoce techniczne i warunki wstępne są korzystne w przypadku coachingu twarzą w twarz: jeden lub dwa zestawy kart emocji, flipchart, ściany z metaplanem, walizka moderacyjna, materiały projektowe, czasopisma, wystarczająca ilość miejsca na podłodze lub duży stół do rozłożenia materiałów. Inne narzędzia bardzo pomocne to podczas coachingu cyfrowego: łącze otwierane w przeglądarce w celu wyszukania odpowiednich obrazów w bazach danych zdjęć, PowerPoint lub podobnych w celu uporządkowania i strukturyzowania obrazów w porządku chronologicznym lub innym, do spotkań online potrzebne jest odpowiednie oprogramowanie w celu sprawnej realizacji coachingu.
Praca z obrazem jest wielką przygodą dla klienta, ale również dla coacha. Oznacza odkrywanie tysiąca znaczeń, jakie dla różnych klientów może oznaczać jeden i ten sam obraz. Dzięki temu coach doświadcza ciągle czegoś nowego – co jest chyba najpiękniejsze w tej pracy.
Należy podkreślić jeden fakt: praca z obrazem nie jest dla każdego Klienta. Jest pewna grupa osób (może ok. 10%), których sposób przetwarzania informacji jest wybitnie „lewopółkulowy”: analityczny, konkretny, ścisły który uniemożliwia jednocześnie budowanie sieci skojarzeń i projekcji, które są podstawą ćwiczeń z obrazem. Nie wyklucza to oczywiście prowadzenia z tymi osobami coachingu – wymaga jedynie podjęcia sposobu komunikowania preferowanego przez Klienta.
Autor: M. Frątczak (NAT)