Jest wielce prawdopodobne, iż większa część społeczeństwa zna witaminę C i stosowała ją chociaż raz w życiu – np. w przypadku przeziębienia. Naukowcy od wielu lat prowadzą badania na temat szerokiego spektrum zastosowania tej witaminy na prawidłową pracę całego organizmu ludzkiego – nie tylko w aspekcie powszechnych infekcji wirusowych. O czym jednak do dzisiaj nie wiele osób wie, zważywszy na fakt, iż kwas askorbinowy jest jednym z silniejszych antyoksydantów i z wielką łatwością radzi sobie także nadmiarem wolnych rodników, znajduje swoje zastosowanie nie tylko w przypadku infekcji wirusowej a w prawie każdej powszechnej chorobie, która dotyka bardzo duży odsetek ludzkości.
Gatunek ludzki, niektóre gatunki ptaków, ryb czy świnek morskich, nie są w stanie samodzielnie syntezować witaminy C, więc dostarczać ją organizmowi można jedynie przyjmując wraz z pożywieniem czy suplementami. Niedobór witaminy C na kartach historii już niejednokrotnie doprowadził do rozwoju przykrej choroby zwanej szkorbutem (gnilcem). Pierwszy raz opisano tę dolegliwość na papirusach egipskich z ok. 1550 p.n.e.. W Europie Północnej atakowała głównie zimą, kiedy dostęp do świeżych warzyw i owoców był mocno ograniczony oraz dominowała wśród marynarzy wyruszających w dłuższe trasy. Z tego też powodu w XIX w marynarce brytyjskiej zarządzono ogólny nakaz spożywania cytryn podczas długodystansowych żeglug morskich. Do powstania szkorbutu, najogólniej mówiąc, doprowadza permanentny oraz długotrwały brak witaminy C prowadzący do osłabienia organizmu, bólów mięśni, stawów, trudno gojących się ran, przerostu dziąseł oraz wypadania pozornie zdrowych zębów. Obecnie szkorbut uznaje się za chorobę bardzo rzadką, jednak nadal występującą u osób z obniżoną podażą witaminy C np. w krajach Afrykańskich, czy wśród osób cierpiących na zaburzenia odżywiania (bulimia, anoreksja) oraz dzieci. Warto poszerzyć swoją wiedzę na temat witaminy C, ponieważ jest ona nie tylko w stanie stymulować nasz układ odpornościowy do walki z infekcjami sezonowymi czy poprawić kondycję naszej skóry, lecz posiada o wiele szersze spektrum działania, które może być kluczowe w przypadku różnych powszechnych chorób np. neurodegeneracyjnych, zaburzeń psychicznych, zaburzeń płodności, chorób serca i naczyń, cukrzycy, osteoporozy, dny moczanowej, chorób przewodu pokarmowego a nawet nowotworów.
Biologiczna rola witaminy C w organizmie ludzkim
Witamina C jest witaminą, która wykazuje niezwykle wysoką aktywność biologiczną i bierze udział w wielu ważnych procesach oraz reakcjach organizmu ludzkiego. Dzięki jej budowie i dobrej rozpuszczalności, organizm ludzki jest w stanie pochłonąć witaminę C w ok. 70-80% – a wchłanianie jej następuje w dwunastnicy i jelicie cienkim. Proces wchłaniania witaminy bywa czasem upośledzony z uwagi np. na: zaburzenia trawienia, wymioty, brak łaknienia, stosowanie np. aspiryny czy palenie papierosów. Organizm ludzki nie magazynuje dużych ilości witaminy C, a największą jej zawartość znajdziemy w wątrobie, mózgu, nadnerczach, płucach oraz trzustce.
Bardzo ważną rolę witamina C wykazuje również w biosyntezie kolagenu w organizmie ludzkim. Kolagen stanowi od 20% do prawie 50% (wg. różnych źródeł) ogólnej ilości białka w organizmie i znajduje się m.in. w zębach, kościach, chrząstce, rogówce oka, skórze oraz tkance łącznej. Rola witaminy C w biosyntezie kolagenu polega na hydroksyzacji reszty proliny i lizyny do hydroksylizyny i hydroksypoliny przez co w efekcie tego procesu powstaje prawidłowy kolagen. Pozostałe kluczowe funkcje biologiczne witaminy C to m.in.: udział w syntezie hormonów np. noradrenaliny, zwiększenie przyswajalności żelaza niehemowego i wapnia, wspomaganie i regulowanie ciśnienia tętniczego, ochrona przed chorobami dziąseł, obniżanie stężenia glukozy we krwi czy wspomaganie odbudowy tkanek.
Rola witaminy C w wybranych schorzeniach
Choroby oczu. Badania naukowe dowodzą, że spożycie warzyw i owoców zawierające duże ilości witaminy C potrafi skutecznie zredukować ryzyko powstawania najpowszechniejszych chorób związanych z narządem wzroku – zaćmą, zwyrodnieniem plamki żółtej i jaskrą. Choroby te spowodowane są m. in. przez negatywne działanie wolnych rodników, które witamina C jest w stanie skutecznie niwelować.
Choroby serca i naczyń krwionośnych. W krajach wysokorozwiniętych choroby serca i naczyń krwionośnych są jedną z podstawowych przyczyn prowadzących bezpośrednio do śmierci. Naukowcy dowiedli, że skuteczną ochronę przed chorobą serca czy naczyń może zapewnić utrzymanie odpowiedniego poziomu witaminy C w organizmie – a im wyższy jej poziom w surowicy krwi, tym niższe prawdopodobieństwo wystąpienia np. udaru mózgu. Ponadto witamina C potrafi także skutecznie ochronić przed wystąpieniem nadciśnienia tętniczego, niewydolności serca czy choroby niedokrwiennej serca. U pacjentów przyjmujących regularnie duże dawki kwasu askorbinowego w jednym z badań wykazano także lepszy profil lipidowy, mniejszy problem ze stanami zapalnymi oraz tendencję do utrzymania prawidłowej masy ciała. W innym badaniu odkryto też, że przyjmowanie wysokich dawek witaminy C przez okres 8 tygodni może skutecznie ochronić przed powstawaniem miażdżycy.
Cukrzyca. Jest chorobą bardzo podstępną, prowadzącą do wielu powikłań, m.in. udarów mózgu, zawałów serca, ślepoty, niewydolności nerek czy amputacji np. stopy. Odkryto, że poziom witaminy C u osób chorujących na cukrzycę typu I i II jest znacznie niższy niż u zdrowych ludzi. Niedobór ten nie wynika z mniejszego przyjmowania tej witaminy a ma raczej związek bezpośrednio z chorobą. Hiperglikemia jest odpowiedzialna za nadmierną produkcję wolnych rodników, które witamina C potrafi usuwać oraz doprowadza do zablokowania kanałów (poprzez nadmiar poziomu cukru we krwi), którymi witamina C przedostaje się do komórek. Z kolei kobiety ciężarne chorujące na cukrzyce i mające jednocześnie zbyt niski poziom witaminy C w organizmie są obarczone częstszymi komplikacjami ciążowymi.
Choroby kości oraz stawów. Z uwagi na fakt, iż witamina C odgrywa kluczową rolę w produkcji kolagenu, jest bardzo ważna w utrzymaniu zdrowia naszych kości, stawów, naczyń krwionośnych i wpływa bezpośrednio na ekspresję genów odpowiadających za rozwój kości. Rola witaminy C jest tutaj bardzo ważna szczególnie dla kobiet w okresie menopauzalnym oraz postmenopauzalnym – z uwagi na zwiększone ryzyko zachorowania na osteoporozę. Badania naukowe dowodzą, iż do chorób zwyrodnieniowych przyczyniają się także wolne rodniki tlenowe, które bezpośrednio atakują różne części stawów niszcząc tym samym hiauroniany, proteoglikany i kolagen. Wyższe dawki witaminy C potrafią aż 3 krotnie zmniejszyć ryzyko powstania i dalszego rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów oraz dolegliwości bólowych z nią związanych. Kolejną rolą witaminy C na układ kostny człowieka to tworzenie komórek kościotwórczych, które wkraczają do akcji w przypadku złamań czy po operacjach kości co przyczynia się bezpośrednio do szybszej i efektywniejszej regeneracji kości po urazach.
Choroby neurodegeneracyjne. Badania naukowe dowodzą, że im niższy poziom witaminy C w surowicy krwi, tym wyższe prawdopodobieństwo powstania demencji, choroby alzheimera oraz innych chorób o podłożu zaburzeń poznawczych. Wszystko to ma związek z mózgiem ludzkim, który wykazuje ogromne zapotrzebowanie na witaminę C. W tym wypadku witamina C blokuje utlenianie tłuszczów, niweluje zaburzenia pracy śródbłonka i zmniejsza grubość błony środkowej oraz tętnic szyjnych, polepszając tym samym ukrwienie mózgu.
Zaburzenia psychiczne oraz zaburzenia snu. Naukowcy dowiedli, że w przypadku pacjentów chorych np. na schizofrenię czy depresję w surowicy krwi wykrywa się znacznie mniejsze stężenie witaminy C niż u osób zdrowych – a włączenie suplementacji witaminą C wraz z lekami dla osób chorych właśnie na schizofrenię przyczynia się do znaczącej poprawy stanu psychicznego pacjentów. Dodatkowo witamina C jako silny oksydant odgrywa także bardzo ważną rolę w usuwaniu wolnych rodników powstałych podczas sytuacji stresowych i lękowych. Dotyczy to osób z chorobami psychicznymi jak i osób zdrowych narażonych na nadmierną ekspozycję na stres. Również w przypadku zaburzeń związanych ze snem, witamina C odgrywa bardzo ważną rolę, badania jednoznacznie pokazują, że istnieje bezpośrednie powiązanie między niskim poziomem witaminy C oraz zaburzeniami snu krótkotrwałego.
Choroby układu pokarmowego. Mniej znaną lecz bardzo ważną rolą witaminy C jest jej wpływ na przemianę cholesterolu do kwasów tłuszczowych – tym samym ma ona bezpośredni wpływ na rozwój choroby pęcherzyka żółciowego. Przeprowadzone badania naukowe jednoznacznie dowiodły, iż utrzymywanie wysokiego poziomy witaminy C w surowicy krwi przyczynia się też do zmiany składu żółci oraz czasu zawiązania kamienia.
Dna moczanowa. Najnowsze badania naukowe opisują wpływ witaminy C na zwiększone wydalanie kwasu moczowego – u osób cierpiących na dne moczanową oraz przyjmujących jednocześnie zwiększone dawki kwasu askorbinowego znacząco zmalał poziom wydalanych puryn w moczu, a u mężczyzn chcących zapobiegać powstawaniu podagry witamina C obniża ryzyko zachorowania aż o 45%.
Choroby nowotworowe. Głównymi winowajcami odpowiadającymi za powstawanie schorzeń o podłożu nowotworowym są wolne rodniki tlenowe (ROS), które potrafią uszkodzić nić DNA tworząc podłoże do powstawania raka. Witamina C w tym przypadku jest w stanie skutecznie eliminować powstałe wolne rodniki oraz zahamować powstawanie rakotwórczych związków m.in. w żołądku. Udowodniono naukowo iż u osób, które utrzymują wyższy poziom witaminy C w swoim organizmie, mają o 50% wyższe szanse na skuteczną ochronę przed zachorowaniem na raka żołądka, niż osoby nie suplementujące witaminy C. Oprócz ochrony żołądka, kwas askorbinowy chroni także przed innymi nowotworami takimi jak np. rak trzustki, rak jelita grubego, rak piersi czy rak prostaty. Podawanie witaminy C w terminalnym stadium raka jest w stanie przyczynić się do polepszenia komfortu osoby chorującej poprzez zniwelowanie uczucia zmęczenia, wymiotów, nudności oraz poprawy apetytu. Tutaj uwaga jednak dla kobiet w okresie postmenopauzalnym. Badania naukowe dowiodły, iż długoletnie suplementowanie witaminy C oraz przyjmowanie je wraz z pożywieniem może zadziałać wręcz odwrotnie i przyczynić się do wzrostu ryzyka zachorowania na raka piersi.
Bezpieczeństwo stosowania witaminy C
Witaminę C uważa się za witaminę o bardzo wysokim wskaźniku bezpieczeństwa. Jest to witamina, którą cechuje bardzo dobra rozpuszczalność, wchłaniana jest ona w jelicie cienkim oraz dwunastnicy. Gdy w organizmie nagromadzi się zbyt duża ilość witaminy C, jest ona natychmiast wydalana przez nerki. Ryzyko skutków ubocznych praktycznie nie istnieje, a jedynym szybko zauważalnym objawem przedawkowania jest hiperosmotyczna biegunka. Biegunka ustaje zaraz po zaprzestaniu przyjmowania witaminy. Szczególną ostrożność zaleca się w suplementacji witaminą C u osób chorujących na anemię sierpowatą, gdyż przyjmowanie wysokich dawek może doprowadzić do ostrego kryzysu komórek sierpowatych. Mimo, iż witamina C jest metabolizowana do szczawianów, nie odnotowano dotychczas zwiększonego ryzyka w przypadku osób z tendencją do kamieni nerkowych, jednak zaleca się ograniczenie witaminy w przypadku nawracającej kamicy nerkowej czy niewydolności nerek. Jeśli chodzi o dawkowanie przyjmuje się, że najlepszą biodostępność witamina C osiąga przy dawce ok. 200 mg na dzień, a przy przyjmowaniu jej w dawce niższej niż 100mg nie obserwuje się jej wydalania z moczem.
Zakończenie
Witamina C jest witaminą, która została odkryta stosunkowo niedawno – bo dopiero w 1928r. Odkrył ją węgierski lekarz Albert Szent Gyorhyi. Nieznaną na tamte czasy substancję Dr. Gyorhyi wyizolował z papryki, pomarańczy i kapsuty oraz opisał jej budowę. Za to dokonanie, otrzymał 9 lat później nagrodę Nobla.
W dzisiejszym świecie witamina C jest bardzo powszechną i jednocześnie nadal mało znaną witaminą. Większość z nas kojarzy ją z remedium na przeziębienia, objawy grypy czy powszechny katar. Taka jest też prawda – witamina C w sposób bardzo skuteczny wspiera funkcjonowanie komórek odpornościowych, broniąc nas przed różnymi patogenami i wolnymi rodnikami szczególnie w okresie jesienno-zimowym. Jednak to nie wszystko, co ma nam do zaoferowania. Świat współczesnej nauki poznał jej rolę na tyle dokładnie iż śmiało można przyznać, iż jest ona kluczowa nie tylko w walce z infekcjami ale także w utrzymaniu zdrowia na wielu płaszczyznach całego organizmu – począwszy od układu nerwowego, a skończywszy na profilaktyce przeciwnowotworowej. Niedobór witaminy C może okazać się bardzo groźny i skutkować powstaniem bardzo wielu poważnych schorzeń. Z uwagi na fakt iż witamina C bierze udział w wielu kluczowych procesach biochemicznych, jej niski poziom może objawiać się w postaci różnych widocznych symptomów wysyłanych przez organizm takich jak np. zmęczenie, podatność na częste infekcje, krwawienie z dziąseł, osłabienie, utrudnione gojenie się ran, bóle mięśni i stawów.
Wiedząc już o kluczowej roli witaminy C na nasz organizm nie tylko w aspekcie przeziębień, trudno się nie zgodzić ze stwierdzeniem, iż jest ona jedną z najważniejszych witamin dla naszego organizmu. Jest także jednym z najsilniejszych antyoksydantów zwalczających wolne rodniki tlenowe, które w naszych czasach stanowią ogromne zagrożenie dla całej populacji nie zważając na szerokość geograficzną w jakiej żyjemy. Życie w ciągłym stresie, zła dieta, obciążająca nas praca czy nadmierne przeforsowywanie organizmu to tylko jedne z nielicznych przyczyn doprowadzających nasze zdrowie do ruiny, dlatego też, tak ważne jest ciągłe dbanie o dobrą jakość jedzenia i przyjmowanie pokarmów zawierających kwas askorbinowy.
Bibliografia
- Fischer M., Witamina C jako silny antyoksydant, Naturoterapia w praktyce, 1/2019
- Jonik I., Rola witaminy C w zapobieganiu infekcjom oraz poprawienie stanu skóry, Naturoterapia w praktyce, 3/2018
- Jonik I., Witamina C w zapobieganiu chorób neurodegeneracyjnych, Naturoterapia w praktyce, 1/2018
- Jonik I., Witamina C w redukcji stresu oksydacyjnego, Naturoterapia w praktyce, 2/2018
Autor: D. Mrowiec (NAT)