Depresja – społeczny problem, jak sobie z nią radzić

Czym jest depresja?

Słowo depresja wywodzi się od łacińskiego czasownika deprimo, który znaczy „przytłaczać”. Słowo „depresja” nie jest też pojęciem jednoznacznym. W języku potocznym oznacza stan chwilowego przygnębienia, chandry, obniżenia nastroju. Stwierdzenie „jestem w depresji” bywa używane zamiast bardziej adekwatnego „jest mi smutno”. W  psychiatrii natomiast odnosi się do całego zespołu objawów, wśród których obniżenie nastroju stanowi kluczowy, lecz nie jedyny element. Depresja jest chorobą umysłu i ciała. Większość chorych ma objawy zarówno somatyczne, jak i psychiczne. Ma różne występowanie, a każdy z objawów może mieć różne nasilenie i być mniej lub bardziej ważny.  Termin „depresja” jest dość powszechnie stosowany nie tylko w medycynie – mówi się np. o depresji gospodarczej, ekonomicznej itp. W rozumieniu psychiatrycznym ma ona dwa znaczenia. Po pierwsze oznacza całą gamę przykrych stanów emocjonalnych, takich jak: smutek, żal, przygnębienie, załamanie się czy rozpacz. Reakcja na stresy, kłopoty, niedogodności życia może być różnie nasilona. W drugim znaczeniu termin „depresja” określa grupę zaburzeń o różnorodnych przyczynach, obrazach psychopatologicznych i podatności na leczenie.

 Fakty o depresji

Każdy może zapaść na depresję, choć częściej zdarza się to kobietom.

  • Co najmniej jedna na pięć osób dorosłych przynajmniej raz w życiu cierpi na depresję
  • W Polsce w 1991 r. zarejestrowano 41 741 nowych zachorowań. Na przełomie 2013 – 2018 roku szacuje się że w Polsce na depresje cierpi ok. 1 milion osób.
  • Depresja dotyka ludzi w każdym wieku
  • U kobiet depresje rozpoznaje się dwa razy częściej niż u mężczyzn.
  • 23 lutego obchodzimy Międzynarodowy Dzień Walki z depresją
  • Z powodu depresji cierpiało wielu znanych ludzi, między innymi Abraham Lincoln, królowa Wiktoria i Winston Churchil oraz wielu znanych pisarzy i aktorów.

Objawy depresji

Tak jak było wspomniane na wstępie w depresji rozróżniamy objawy somatyczne, wśród których najczęściej występuje bezsenność i utrata wagi oraz objawy psychopatologiczne. Psychopatologiczne objawy, mogą mieć różne nasilenie – od smutku i lęku aż do urojeń.

Niektórzy chorzy nie skarżą się na objawy depresyjne, natomiast mogą się zachowywać w sposób nietypowy. Na przykład pewna kobieta po zachorowaniu na depresję zaczęła kraść w sklepach. Inna stała się drażliwa i nieprzyjemna dla otoczenia, a jeden z chorych mężczyzn stał się oszczędny aż do skąpstwa, mimo dobrej sytuacji materialnej. Depresja nie zawsze objawia się smutkiem. Niektórzy czują lęk, inni nie odczuwają zmian nastroju, ale są zobojętniali emocjonalnie, a do lekarzy zgłaszają się z niesprecyzowanymi dolegliwościami somatycznymi lub zmianami w zachowaniu. Aby rozróżnić objawy somatyczne od psychopatologicznych poniżej zostały wymienione objawy.

Do objawów  psychopatologicznych zaliczamy:

  • Obniżony nastrój – w depresji jest znacznie głębszy, obniżony nastrój jest to uczucie długo trwającego smutku, pustki, utraty i przerażenia. Obniżony nastrój powoduje brak radości z czegokolwiek oraz brak zainteresowania rzeczami które były wcześniej pasjami, fascynacjami. Pojawia się skłonność do płaczu z błahych powodów lub bez przyczyny.
  • Utrata zainteresowań
  • Lęk – w depresji uczucie lęku może trwać miesiącami. Niektóre osoby budzą się rano z silnym lękiem, a poprzedni dzień też przeżyli z uczuciem strachu. Lęk może dominować nad obniżonym nastrojem i być głównym objawem depresji. Osoba odczuwająca lęk łatwo staje się rozdrażniona i uszczypliwa. Jest to uciążliwe zarówno dla innych, jak i dla niej.
  • Obojętność emocjonalna – niektóre osoby z ciężką depresją mogą być pozbawione zupełnie emocji. Nie są w stanie płakać ani czuć rozpaczy. Mogą nawet czuć się oddalone i obojętne emocjonalnie wobec osób bardzo bliskich, takich jak dzieci, rodzice czy partner.
  • Myślenie depresyjne – osoba w depresji widzi świat w ciemnych barwach, może winić siebie za różne zdarzenia i nie móc uwierzyć, ze jej postępowanie nie było złe. Zapomina o dobrych rzeczach, które zrobiła w życiu. Wyolbrzymia popełnione błędy, koncentruje się na przykrych drobiazgach, nie dostrzegając całości sprawy. Wyciąga negatywne wnioski, żyje w przeświadczeniu że popełnionego błędu nie da się już naprawić.
  • Zaburzenia koncentracji uwagi i pamięci – gdy chory jest zajęty myślami depresyjnymi i smutny, nie może myśleć o niczym innym co prowadzi do problemów z koncentracją co się łączy z zaburzeniami pamięci. Chory ma problemy z podejmowaniem decyzji i skupieniem uwagi przez co może czuć się zawstydzony i zmieszany.
  • Urojenia – są fałszywymi osądami chorego, w które on głęboko wierzy są odbiciem obniżenia nastroju i wzmacniają go, mogą zdarzać się w ciężkich depresjach, są bardzo przykre na szczęście występują rzadko.
  • Omamy – są postrzeganiem rzeczy nie istniejących – zwykle dźwięków. Przykładem może być słyszenie głosów, gdy nikogo nie ma w pobliżu . (Czasami zdarza się widzenie rzeczy nieistniejących lub czucie zapachów, których w istocie nie ma. Omamy w depresji występują sporadycznie, omamy wzrokowe w zespołach”organicznych” zaburzeniach świadomości.)
  • Tendencje samobójcze – w depresji chory żyje w przekonaniu że świat bez niego był by lepszy. Wiele osób z depresją ma myśli samobójcze, nawet gdy są to myśli przelotne. Wiele chorych osób nie rozważa popełnienia samobójstwa, lecz wieczorem przed zaśnięciem mają nadzieję, ze rano się nie obudzą, po czym znów wstają, wracając do tortury, jaką jest dla nich życie. Jeżeli ktoś myśli o samobójstwie, istnieje ryzyko ze to zrobi. Należy więc szybko poszukać pomocy.

 Do objawów somatycznych zaliczamy:

  • Zaburzenia snu – są bardzo częste w depresji, osoba może budzić się wcześniej niż zwykle i nie móc zasnąć ponownie, ma kłopoty z zasypianiem z powodu poczucia smutku oraz przerywany sen, wielokrotnie budzi się w nocy.
  • Spowolnienie psychiczne i fizyczne – Osoba z depresją jest ciągle zmęczona, nawet codzienne obowiązki mogą stać się trudnością. Wszystko co robi jest wysiłkiem, robi wszystko bardzo wolno, może też mówić wolno i monotonnie, ma spowolnione ruchy. Niekiedy spowolnieniu lub nawet zahamowaniu ulegają czynności fizjologiczne, można odczuwać suchość w ustach, mieć zaparcia, a niektóre kobiety przestają miesiączkować bądź miewają nieregularne miesiączki.
  • Spadek lub wzrost apetytu – przy spadku apetytu wszystkie potrawy wydają się nieapetyczne i odpychające, chory nie odczuwa głodu Nie każda depresja odbiera chęć jedzenia. Wyodrębniono pod typ depresji – tzw. depresję atypową (zalicza się do niej na przykład depresję sezonową), której towarzyszy zwiększony apetyt, zwłaszcza na węglowodany, i w konsekwencji tycie. W atypowej depresji pojawia się ponadto nadmierna senność, szybkie odczuwanie zmęczenia, nadwrażliwość na odrzucenie w relacjach interpersonalnych.
  • Spadek bądź wzrost wagi
  • Utrata zainteresowania seksem – przyczyny zainteresowania seksem mogą być różne. Niektórzy nie są zdolni do miłości fizycznej, gdyż czują pustkę emocjonalną. Inni z powodu niskiej samooceny nie są w stanie się rozluźnić. Skutkiem takich problemów psychicznych są zaburzenia funkcji fizjologicznych. Mężczyźni mogą mieć zaburzenia wzwodu, a kobiety odczuwać ból podczas stosunku. Często chorzy na depresję nie potrafią powiedzieć, dlaczego nie interesuje ich seks.
  • Uczucie zmęczenia
  • Zaparcia
  • Nieregularne miesiączki
  • Inne objawy somatyczne – takie jak bóle i uczucie ucisku. Zwykle zlokalizowane w głowie, w okolicy pleców, klatki piersiowej i brzucha. Do szpitali i pogotowia zgłaszają się osoby z bólem w klatce piersiowej, obawiając się o choroby serca, podczas gdy to jest objaw depresji. Ból jest autentyczny, ale nie ma związku z chorobą serca.

Osobę cierpiącą na depresję można też zaobserwować  po jej wyglądzie. U takiej osoby można zaobserwować: przygarbioną sylwetkę, smutny wyraz twarzy, obniżone kąciki ust, ubóstwo ruchów i mimiki.

Przyczyny

Objawy depresyjne mogą być wywołane niskim poziomem niektórych związków chemicznych w mózgu. Mózg jest zbudowany z milionów komórek nerwowych. Współpraca między komórkami nerwowymi polega na komunikowaniu się pomiędzy nimi, podczas którego uwalniają się substancje chemiczne – neuroprzekaźniki. Pomiędzy końcem jednej komórki nerwowej a następnej jest niewielka wolna przestrzeń – synapsa. Komórka nerwowa porozumiewa się z sąsiednią uwalniając neuroprzekaźnik do synapsy. Neuroprzekaźnik pobudza następną komórkę nerwową, ta kolejną i w ten sposób przekazywany jest sygnał.  Badania ludzi cierpiących na depresję wykazały niedobory trzech ważnych neuroprzekaźników – dopaminy, serotoniny i noradrenaliny.  Ich niski poziom w synapsach prowadzi do zaburzenia przekaźnictwa pomiędzy komórkami, a to może wywołać objawy depresyjne. Nie wiadomo, jakie są przyczyny tego zjawiska. Naukowcy nie wiedzą, czy to właśnie wywołuje nastrój depresyjny, czy też nastrój depresyjny jest powodem niedoboru neuroprzekaźników. Być może ich niski poziom jest wynikiem stresu, co prowadzi do rozwinięcia się objawów depresyjnych. Leki przeciwdepresyjne podnoszą poziom tych związków chemicznych.

Czynniki predysponujące do wystąpienia depresji

Jeżeli chodzi o przyczyny depresji należy też wymienić czynniki predysponujące:

  • Uwarunkowanie genetyczne – Nawet jeżeli w rodzinie występowała depresja, zwykle do jej ujawnienia u osoby obciążonej genetycznie potrzeba środowiskowych czynników obciążających . Jeżeli na depresje choruje matka, ojciec, brat lub siostra, nie jest przesądzone zapadnięcie na depresje lecz zwiększa to ryzyko zachorowania. Natomiast gdy depresja wystąpi u jednego z bliźniąt jednojajowych, ryzyko zapadnięcia na nią drugiego jest duże.
  • Osobowość – cechy osobowości takie jak: perfekcjonizm, skrytość, skłonność do lękliwości, wahania nastroju mogą, zwiększać ryzyko do zachorowania. Aczkolwiek nie ma określonego typu osobowości predysponującego do zapadnięcia na depresję.
  • Sytuacja rodzinna – niektóre urazy z okresu dzieciństwa zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia późnej depresji. Jest prawie pewne że utrata matki w młodości zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia depresji. Cierpienie związane z utratą może być trwałym urazem psychicznym i spowodować podatność na depresję, ale może też zwiększyć zdolności adaptacyjne. Prawdopodobne są następstwa psychologiczne, społeczne i materialne utraty rodzica niż jego strata. Wielu psychologów uważa, że rodzice wymagający, nastawieni krytycznie, nie nagradzający sukcesów, lecz szorstcy i mało troskliwi mogą przyczynić się do tego, że ich dzieci będą w przyszłości bardziej narażone na depresję. Ludzie którzy w dzieciństwie nie doświadczyli silnych uczuć rodzicielskich, w późniejszym życiu są podatni na depresję. Również przemoc fizyczna i wykorzystanie seksualne w dzieciństwie, mogą powodować predyspozycje do wystąpienia depresji w późniejszym okresie życia.
  • Płeć – Już było wspomniane że depresję rozpoznaje się dwa razy częściej u kobiet niż u mężczyzn. Nie dowodzi to jednak tego, ze kobiety są bardziej podatne na depresję. Być może kobiety częściej przyznają się do objawów depresyjnych lub lekarze łatwiej rozpoznają ją u kobiet. Na kobiety silniej działają  czynniki społeczne, oraz zmiany hormonalne w okresie cyklu miesiączkowego, w czasie ciąży i porodu oraz menopauzy, mogą predysponować do ujawnienia się depresji lub być czynnikiem wyzwalającym.
  • Model myślenia – osoby mające skłonność do depresji nie myślą raczej pozytywnie, pomniejszają rangi sukcesu, wyolbrzymiają niepowodzenia, mają niską samoocenę.
  • Brak celu życiowego – bardzo często stwierdza się że osoby znajdujące się długo w trudnej sytuacji której nie mogą kontrolować i przed którą nie mogą uciec np. osoby niepełnosprawne, obłożnie chore, zdane całkowicie na opiekę innych, są predysponowane do depresji
  • Przewlekłe choroby – Ze względu na niemożność spotykania się z innymi oraz brak niezależności z powodu chorób przewlekłych, również może powodować podatność na depresję.

 Czynniki wyzwalające depresję

Czynnikami wyzwalającymi depresję mogą być sytuacje długo trwające, jak i wydarzenia aktualne. Zwykle są to wszelkiego rodzaju straty, poniżej najbardziej obciążające sytuacje życiowe:

  • Śmierć współmałżonka
  • Rozwód
  • Separacja małżeńska
  • Uwięzienie
  • Śmierć bliskiego przyjaciela
  • Inwalidztwo lub ciężka choroba
  • Małżeństwo
  • Utrata pracy
  • Zmiana miejsca zamieszkania lub emigracja
  • Przejście na emeryturę

 Choroby somatyczne – Szok wywołany wiadomością o poważnej chorobie może spowodować utratę pewności siebie, poczucia swojej wartości i depresję. Przyczyny tego są różne i złożone. U ludzi starszych ciężka choroba jest cięższą przyczyną depresji. Niektóre schorzenia poprzez bezpośrednie oddziaływanie na organizm mogą wywołać depresję. Zaliczane są choroby:

  • Choroby z powodu uszkodzenia mózgu
  • Alkoholizm
  • Choroby hormonalne
  • Urazy głowy
  • Choroby wirusowe
  • Choroby układu krążenia
  • Zespół przewlekłego zmęczenia
  • Niedobory witamin
  • Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej (jak niedobór sodu, potasu lub nadmiar wapnia)

Lekarstwa

Niektóre leki również mogą wywołać depresję zaliczamy do nich

  • Leki przeciwpadaczkowe
  • Leki obniżające ciśnienie
  • Leki przeciw chorobie parkinsona
  • Leki nasercowe (pochodne naparstnicy)
  • Leki moczopędne
  • Neuroleptyki
  • Leki steroidowe(stosowane przy astmie, zapaleniu stawów i inne).

Depresja w totalnej biologii

Totalna biologia tłumaczy depresję jako pat terytorialny. Pat ratuje nam życie Według badaczy i praktyków Totalnej Biologii\ Recall Healing, powstaje ona wówczas, gdy pojawia się frustracja oraz konflikt związany z terytorium. W sytuacji stresu, biologia zna tylko dwa rozwiązania: walczyć lub uciekać. Jeżeli nie możemy zrobić ani jednego, ani drugiego, mózg znajduje trzecie rozwiązanie. Jest nim rodzaj zawieszenia, zamrożenia, tzw. pata hormonalnego. Dzieje się tak dlatego, że zarówno walka, jak i ucieczka mogłyby pozbawić nas życia, a przecież nasz automatyczny mózg odpowiada za przetrwanie gatunku. To, że czujemy się w tym stanie fatalnie, nie ma znaczenia, bo najważniejszy jest fakt, iż wycofanie się ratuje nam życie. Należy wyjaśnić, iż każdy emocjonalny konflikt „przypieczętowany” jest ogniskiem zapalnym w mózgu. Z kolei każdy punkt w mózgu połączony jest z określonym organem. W przypadku depresji ,mózg sam siebie traktuje jako cel, żeby chronić organ odpowiadający temu obszarowi.

Jak sobie radzić z depresją?

Przede wszystkim trzeba mieć świadomość, ze depresja jest uleczalna. Prawidłowo prowadzone leczenie pozwala na uzyskanie zauważalnej poprawy już po kilku tygodniach terapii. Kontynuacja leczenia u większości pacjentów usuwa wszystkie objawy choroby i pozwala na powrót do pełnej aktywności. Stosuje się metody psychoterapii, oraz leki przeciwdepresyjne. Jest wiele metod które skutecznie mogą pomóc, lecz nie można stosować ich wszystkich naraz. Należy zastanowić się co może pomóc w danym przypadku.

Metody które pomagają w radzeniu sobie z depresją:

  • Wsparcie ze strony najbliższych – wsparcie ze strony rodziny czy przyjaciół może pełnić bardzo kluczową rolę w leczeniu. Bliscy powinni aktywnie uczestniczyć w procesie leczenia depresji. Omawianie problemów z partnerem, przyjacielem rodziną przynosi ulgę. Może pomóc znaleźć wyjście z różnych problemów
  • Poszukiwanie pomocy – są różne możliwości uzyskania wsparcia. Istnieje wiele organizacji, które udzielają pomocy specjalistycznej.
  • Czerpanie przyjemności z prostych rzeczy – które się wykonuje. Robiąc w wolnym czasie to co nas interesuje, możemy załagodzić depresję
  • Urlop i wypoczynek na wolnym powietrzu mogą pomóc odzyskać siły i spojrzeć na problemy z innej perspektywy.
  • Techniki relaksacyjne, jedną z technik relaksacyjnych jest nauka umiejętności rozpoznawania, czy mięśnie są napięte i rozluźniania ich. Medytacja, technika biofedback, trening autogenny, są to doskonałe metody relaksacyjne. Uczestniczenie w zajęciach grupowych, gdzie stosuje się techniki relaksacyjne może być doskonałą motywacją.
  • Masaż – masaż można robić samemu, może wykonać partner, członek rodziny lub masażysta. Wykonuje się masaże np. masaż Shiatsu – jest to masaż japoński wywodzący się z tradycyjnej medycyny chińskiej w tym masażu uciska się odpowiednie punkty na ciele, odblokowując przepływ energii Qi która wraca do równowagi.
  • Refleksologia – masaż stóp skutecznie wpływa na poprawę zdrowia, stan emocjonalny, podnosi energię życiową.
  • Akupunktura – nakłuwanie specjalnych pełnych igieł w punkty leżące wzdłuż przebiegu meridianów oraz manipulowaniu tymi igłami. Wpływa na aktywność serotoniny i noradrenaliny w ośrodkowym układzie nerwowym oraz działa przeciwbólowo.
  • Aromaterapia – stosowanie olejków eterycznych do masażu w ramach terapii zapachowej najlepiej działa profilaktycznie. Towarzysząc innym działaniom, może pomóc zapobiec temu, by przygnębienie nie rozwinęło się w depresję. Działanie lecznicze masażu za pomocą olejków eterycznych jest podwójne  – samych olejków i kojącego dotyku masażysty.
  • Rola zwierząt – kontakt ze zwierzęciem może obniżyć poziom stresu. Lecz czasami obecność zwierzęcia w domu nie jest wskazana, ponieważ zwierze ma swoje wymagania, gdzie trzeba poświęcać czas i uwagę.
  • Homeopatia – homeopatia opiera się na teorii, że podobne leczy się podobnym – tak więc substancja, która wywołuje chorobę, może ją również leczyć. Homeopatię może zalecić lekarz zajmujący się tą specjalizacją lub dobry homeopata.
  • Hipnoza – nie jest stosowana w depresji. Może być wspomagającym leczeniem relaksującym. Niektóre rodzaje hipnozy stosuje się w celu przerywania lękowego.
  • Fototerapia – U niektórych osób można zaobserwować, że znakomicie czują się latem, a w depresję wchodzą na początku zimy, gdy dni stają się coraz krótsze. Osoby takie cierpią na depresję sezonową. Ekspozycja na światło ma duży wpływ na dobre samopoczucie. Naświetlanie specjalną lampą przez cztery godziny dziennie może usunąć depresję w ciągu tygodnia.
  • TMS – przezczaszkowa stymulacja magnetyczna (ang. transcranial magnetic stimulation – TMS) jest bezpieczną metodą terapeutyczną. TMS to metoda oparta na wykorzystaniu pola magnetycznego oraz zjawiska indukcji elektromagnetycznej do precyzyjnej neuromodulacji aktywności neuronalnej mózgu. Aparat wytwarza krótkie impulsy magnetyczne o mocy porównywalnej z rezonansem magnetycznym. Bezboleśnie penetrują one tkankę mózgową na głębokości ok. 3 cm, indukując w neuronach tzw. prąd depolaryzacyjny. W ten sposób możemy pobudzać aktywność kory mózgowej w miejscu stymulowanym oraz na drodze modulacji transsynaptycznej wpływać na aktywność sąsiednich struktur mózgu. Uważa się, że TMS powoduje zwiększenie wydzielania substancji neuroprotekcyjnych i neuroprzekaźników w mózgu takich jak np.serotonina oraz pobudza procesy powstawania nowych komórek nerwowych.
  • Ozonoterapia – Z uwagi na silne działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwpierwotniakowe oraz inaktywujące wirusy, ozon znajduje szerokie zastosowanie w medycynie.
  • Witaminoterapia – to profilaktyka i leczenie chorób poprzez odpowiednie stosowanie witamin. Podawana dożylnie stanowi bardzo ważne uzupełnienie leczenia kompleksowego, wspierając system immunologiczny. Terapia witaminowa dobierana jest indywidualnie, zależne od choroby i dolegliwości oraz stanu zdrowia pacjenta.
  • Ziołolecznictwo –  Niektóre zioła lub mieszanki ziołowe takie jak dziurawiec, melisa, lipa, waleriana mogą poprawić nastrój, lub dobry sen lecz przed używaniem ziól należy się poradzić lekarza by nie wchodziły w interakcję z innymi lekami.

Jak pandemia przyczyniła się do pogorszenia stanu psychicznego?

Pandemia  – Pandemia COVID-19 na długo pozostawi ślad w zdrowiu psychicznym czy w zachowaniach społecznych na całym świecie. Osoby przebywające na kwarantannie jak również osoby które są bezpośrednio zaangażowane w walkę z COVID-19 mogą odczuwać szereg dolegliwości związanych z depresją, takich jak wyczerpanie emocjonalne, długotrwały stres, drażliwość, bezsenność, poczucie winy. Dolegliwości te w dobie pandemii mogą na ludzi oddziaływać jeszcze mocniej.   Osobami, które nadmiernie reagują na sytuację związaną z COVID -19 są osoby starsze, pracownicy służby zdrowia dzieci i młodzież, osoby produkcyjne bojące się o utratę pracy a także osoby z zaburzeniami psychicznymi.  Uczeni wywnioskowali, że osoby doświadczające zaburzeń psychiatrycznych są bardziej podatne na zachorowanie na COVID-19 pacjenci posiadający wcześniejszą historię leczenia psychiatrycznego byli aż o 65% bardziej narażeni na zakażenia koronawirusem. Natomiast u osób, które przeszły zakażenie wirusem SARS-CoV-2 wskaźnik przypadków zaburzeń psychiatrycznych, depresji i bezsenności był wyższy. Wśród uczestników badania zaobserwowano zwiększoną częstość pierwszego rozpoznania psychiatrycznego, w ciągu 14–90 dni po ustaniu infekcji COVID-19.

W ostatnich czasach a w szczególności w dobie pandemii COVID-19 słowo „depresja” jest używane znacznie częściej, światowe organizacje zdrowia wydają oświadczenia na temat depresji. Na całym świecie na depresję cierpi już 264 miliony osób, a gospodarka rocznie traci ponad 1 bilion dolarów z powodu depresji i lęku. Na przestrzeni ostatnich lat oraz w wyniku pandemii depresja zaczęła stanowić „społeczny problem”.

Bibliografia:

Autor: A. Owczarska (NAT)