Organy, narządy, funkcje według tradycyjnej medycyny chińskiej (TCM)

Według filozofii wschodu człowiek jest zwierciadłem wszechświata – makrokosmosu. Wszelkie prawa rządzące makrokosmosem znajdują także swoje odzwierciedlenie w ludzkim organizmie, który stanowi mikrokosmos wraz z odbiciem uniwersalnych praw wszechświata. Zatem aby pojąć naturę ludzką, trzeba przyjrzeć się prawom, które rządzą światem i zwrócić uwagę na świat, który nas otacza. Wszystkie mechanizmy na zewnątrz, znajdują także swoje odzwierciedlenie wewnątrz nas samych. Z tego właśnie powodu tradycyjna medycyna chińska (TCM) koncentruje się na leczeniu całego organizmu, traktując go jako spójny mikrokosmos. W starożytnych Chinach poszanowanie ludzkiego ciała odgrywało bardzo ważną rolę, z tego właśnie powodu, bardzo długo nie przeprowadzano sekcji zwłok. Wiedza o anatomii pozostawała dla starożytnych myślicieli przez dłuższy czas zagadką, jednak doskonała obserwacja wnętrzności zwierząt oraz ludzi poszkodowanych w wypadkach, przyczyniła się do dogłębnego zrozumienia wnętrza ludzkiego ciała, jej fizjologii i energetyki. 

Ludzkie ciało oraz wewnętrzne narządy według tradycyjnej medycyny chińskiej widziane są jako symbolika państwa, którym zarządza 10 głównych urzędników. Urzędnicy ci są odpowiedzialni za sprawowanie porządku zgodnie z uniwersalnymi prawami wszechświata. Narządy odpowiadają za utrzymywanie funkcji życiowych za pomocą pięciu substancji, odpowiadają za odpowiednie krążenie i rozdysponowanie energii z ujęciem zmian zewnętrznych oraz stanowią element dopełniający ludzkie przeznaczenie. Pięć narządów należy do elementu yin – zang (pełne), pięć do yang – fu (puste). Narządy te tworzą nierozerwalne pary yin-yang i stanowią doskonałe wzajemne uzupełnienie swoich pierwotnych funkcji. Narządy pełne są narządami, które gromadzą, konserwują esencję i energię qi. Narządy puste odpowiadają z kolei za rozdzielanie, transportowanie i wydalanie. Istnieją także dwie dodatkowe funkcje organiczne, które są dopełnieniem fizjologii narządów, są to: Obrońca serca – osierdzie, które pełni rolę ministra serca oraz potrójny ogrzewacz – zarządzający procesem trawiennym oraz wspierający produkcję substancji.  

Serce (narząd zang, yin) – według TCM serce to centrum wszechświata, jest niczym źródło życia, wewnętrznym słońcem. Wraz z podległymi mu urzędnikami (narządy pełne i puste) sprawuje funkcję cesarza kierującego swoim ludem. Krążenie krwi jest ściśle związane z sercem, tak więc serce za pomocą obiegu krwi   w organizmie komunikuje się ze swoim ludem. W sercu zamieszkuje także jego duch – shen, a manifestacją jego woli jest rozprzestrzenianie. Ponadto duch shen jest powiązany z duchem i umysłem. Shen odpowiada za odbiór, przechowywanie i prezentację informacji w formie niezmienionej. Powiązany jest z oczami a swój wyraz znajduje w mowie, która jest manifestacją shen. Cesarz jest zarządcą, lecz nie jest bezpośrednio zaangażowany w funkcjonowanie państwa. W rzeczywistości układem krążenia oraz sercem kontroluje system obrońcy serca, czyli osierdzie (xin bao). Xin bao to minister, który wykonuje powierzone mu zadania. Serce oraz obrońca serca należą do elementu ognia. Serce za sprawą obrońcy serca sprawia, że krew transportowana jest po całym organizmie. Serce jest nazywane cesarzem ognia a xin bao (osierdzie) jest ministrem ognia. Minister ognia należy do ognia nerek – i co za tym idzie, łączy aspekt wody i ognia czyniąc go wysłannikiem nerek.  

Funkcje serca oraz obrońcy serca (xin bao / osierdzie) 

1. Serce jest rezydencją ducha shen – serce jest odpowiedzialne za harmonijny rozwój mentalny, duchowy i emocjonalny. Shen odpowiada za świadomość ale także za odbiór i interpretację informacji receptorowej. Podczas snu, śpiączki czy hipnozy, czyli stanu, w którym nasza świadomość jest wyłączana jest nieaktywny. 
2. Serce zarządza krwią i krążeniem – serce jest bardzo mocno powiązane z krwią, takie stany jak np. gorąco krwi, niedobór krwi, będą miały od razu bezpośredni wpływ na ducha serca, a następstwa będą natury emocjonalnej i mentalnej. Funkcja krążenia krwi jest przypisana xin bao (osierdziu), ponieważ pompowanie oraz przepływ krwi należą do zadań xin bao (obrońcy serca).
3. Serce odzwierciedla się w cerze – różowa cera świadczy o obfitości krwi i poprawnym krążeniu. Bladość cery świadczy zaś o niedoborze krwi. Zbyt duże zaczerwienienie może oznaczać nadmiar gorąca, stan gorąca serca.
4. Serce otwiera się na język – tutaj brana jest pod uwagę funkcja mowy, logiczna, spójna mowa – oznacza ona sprawne funkcjonowanie umysłu. Z kolei różnego rodzaju zaburzenia mowy, problemy z wyrażaniem się, niespójność mowy oznaczają zaburzenia shen.
5. Serce kontroluje pot – pot jest bezpośrednio związany z sercem. Nienaturalne pocenie się mogą dotyczyć nie tylko zaburzeń związanych z sercem, ale także z pozostałymi organami.
6. Xin bao (osierdzie), odpowiada za pompowanie krwi oraz ogólny harmonijny przepływ krążenia krwi, jest także emocjonalnie połączony ze światem zewnętrznym i odpowiada za seksualność.

Płuca (narząd zang, yin) – nazywane są ministrem, stanem/decydującym sędzią i odpowiadają za strategię. Odpowiedzialne są także za kontrolowanie nadmiaru i  harmonijną wymianę z zewnątrz. Wraz z jelitem grubym płuca tworzą parę i należą do elementu metalu. Ich zadaniem jest filtrowanie, przyjmowanie i oddzielanie tego co pożądane od pozostałej zbędnej materii przemiany. 

Funkcje płuc 

1. Płuca zarządzają oddechem – odpowiadają za wdychanie niebiańskiego qi, czystego tlenu i transportowanie go w dół do nerek oraz oddawanie tego co nieczyste (nieczyste qi) – CO2.
2. płuca zarządzają energią qi – nim energia qi rozpocznie obieg po organizmie, jest tworzona w płucach w efekcie zmieszania płynów qi powietrza i esencji pożywienia. Płuca dostarczają także energię qi do krwi zachowując krążenie qi w naczyniach krwionośnych.
3. Płuca regulują pasaż wody – otrzymując płyny przesłane od trzustki – śledziony dystrybuują je do narządów i skóry. Płuca odpowiadają za nadmierne nagromadzenie wody, opuchliznę, wstrzymanie moczu lub nadmierne oddawanie moczu.
4. Płuca kontrolują dystrybucję energię qi obronnego oraz cennych płynów. Konserwują, odżywiają, nawilżają pory, błony śluzowe, włosy, utrzymują temperaturę i stoją na pierwszym froncie obronnym przed czynnikami patogennymi z zewnątrz (poprzez usta, nos).
5. Płuca sprawują kontrolę nad przepływem energi qi do nerek oraz dolnego ogrzewacza i jelita grubego.
6. Płuca są powiązane z nosem – odpowiadają za podtrzymywanie odpowiedniego przepływu powietrza i utrzymują zmysł węchu. Płynem płuc jest śluz wydzielany przez błony śluzowe.
7. Płuca są domem dla materialnej duszy – energia po jest najbliższą energią dla ciała fizycznego, oraz takich odczuć jak ból oraz dotyk.

Nerki (narząd zang, yin) – według filozofii tradycyjnej medycyny chińskiej (TCM) jest to jedyna para narządów, którą uwzględniając wspólnie odróżnia się na prawą i lewą nerkę pod względem aspektu yin i yang. Nerki uważane są za korzeń życia. Posiadają moc tworzenia na wielu płaszczyznach: fizycznej, umysłowej oraz duchowej. Nerki uważane są także za doradcę cesarza, a ich parą jest pęcherz moczowy. Według pięciu elementów powiązane są  
z elementem wody, która jest wyznacznikiem spójności oraz struktury.  

Funkcje nerek 

1. Nerki przechowują i chronią energię przedurodzeniową, źródłową oraz esencję qi pochodzącą od rodziców.
2. Nerki stanowią podstawę dla wszystkich funkcji yin i yang wraz z ich substancjami  i procesami poruszającymi. W cyklu kontrolnym nerki kontrolują serce (element ognia) działając na nie studząco (yin nerek). Poza tym yin nerek reprezentuje też wytrzymałość, strukturę, szkielet, siły witalne oraz esencję. Yang nerek zaś utrzymuje funkcje witalne tj.: trawienie, funkcje umysłowe, reprodukcję oraz krążenie krwi.
3. Nerki są magazynem esencji, jing qi oraz seksualności – Jing qi wytwarzane jest przez potrójny ogrzewacz i kumulowane w nerkach. Esencja ta odpowiedzialna jest za wzrost zębów, kości, macicy, narodziny, dojrzałość seksualną fazy reprodukcji, andropauzę czy menopauzę. Ewolucja ta następuje w interwałach co 7 lat u kobiet oraz 8 lat u mężczyzn. 
4. Nerki odpowiadają za produkcję szpiku, kości oraz zębów – szpik w TCM jest uznawany za substancję, która dopełnia kości, rdzeń kręgowy oraz mózg przyczyniając się tym samym do siły umysłu, która jest zależna od nerek.
5. Nerki odpowiadają za przepływ wody – nerki są odpowiedzialne za oddzielanie mętnych płynów od czystych oraz wydalanie mętnych poprzez jelita i pęcherz moczowy.
6. Qi nerek jest odpowiedzialne za kontrolowanie dolnych otworów układu moczowego, płciowego oraz odbytu. 
7. Nerki odpowiadają za otrzymywanie i kumulowanie energi qi płuc.
8. Jing nerek odpowiada za jakość, ilość, kolor włosów oraz odżywienie skóry głowy.
9. Nerki otwierają się na uszy – esencja nerek odpowiada za prawidłowy słuch.
10. Nerki są domem dla ducha zhi, który odpowiada za siłę woli oraz siłę twórczą. Ponadto duch zhi kształtuje siłę charakteru, wolę życia oraz odwagę. Zhi jest symbolem mądrości i nazywany jest doradcą cesarza. 

Wątroba (narząd zang, yin) – organ ten odpowiada za strategię oraz panowanie. Nazywany jest generałem armii. Organ ten zarządza energią we qi (obronną). Wątroba broni granice w czasie wojny i rozmieszcza armię w celu ochrony państwa i cesarza. Według tradycyjnej medycyny chińskiej bardzo wiele zaburzeń zdrowotnych o podłożu autoimmunologicznym czy alergicznym powiązanych jest bezpośrednio z wątrobą. Wątroba jest odpowiedzialna za ok. 500 funkcji biomechanicznych, psychologicznych oraz duchowych. Parą dla wątroby jest pęcherzyk żółciowy, należą one do przemiany drewna. 

Funkcje wątroby 

1. Najważniejszą funkcją wątroby jest odpowiedzialność za płynny i łatwy przepływ energii qi w każdym kierunku, na każdej płaszczyźnie oraz w każdej części ciała. 
2. Wątroba odpowiada za przechowywanie krwi oraz za jej regulację, detoksykację i swobodny przepływ po ciele do różnych organów.
3. Wątroba sprawuje kontrolę nad ścięgnami i mięśniami – uściślając, wątroba odpowiada za funkcję skurczową oraz płynne ruchy mięśni / ścięgien. Elastyczne i giętkie mięśnie / ścięgna świadczą o prawidłowym i płynnym przepływie energii wątroby i dobrego stanu krwi wątroby.
4. Wątroba otwiera się na oczy – odpowiada za widzenie pięciu kolorów i prawidłowe nawilżenie oka. Łzy również są płynem wątroby.
5. Stan qi wątroby i krwi odzwierciedla się w paznokciach.
6. Wątroba jest domem dla ducha hun. Duch ten uznawany jest za duszę eteryczną, zarządzającą najsubtelniejszymi aspektami mentalnymi, emocjonalnymi oraz duchowymi qi wątroby (tj.  np.: złością, pasją, decyzyjnością, kreatywnością, rozwojem duchowym).

Śledziona i trzustka (narząd zang, yin) – śledziona uważana jest za urzędnika zarządzającego spichlerzami. Razem z żołądkiem odpowiada za odżywienie organizmu poprzez transport i przekształcanie esencji z pożywienia. Śledziona stanowi także korzeń qi pourodzeniowego. Do śledziony przyłączona jest także trzustka wraz z układem limfatycznym. Układ ten według tradycyjnej medycyny chińskiej w pięciu elementach należy do przemiany ziemi. 

Funkcje śledziony 

1. Śledziona odpowiada za transport i procesy przemiany we wszystkich układach i na wszystkich poziomach – wraz z żołądkiem sprawuje kontrolę nad trawieniem, wraz z umysłem przetrawia procesy myślowe związane z informacjami, pomysłami.
2. Śledziona odżywia kończyny i ciało – odpowiada za utrzymanie prawidłowej wielkości mięśni i ich siły a także kontroluje kurczliwość.
3. Ruch qi śledziony odpowiada za utrzymywanie fizjologicznego położenia organów w odpowiednim dla nich miejscu. Funkcja ta przypisana jest wznoszącemu qi śledziony.
4. Śledziona wspomagana przez serce otwiera się na jamę ustną / usta i pozwala językowi na odczuwanie całej gamy smaków. Także ślinianki znajdują się pod kontrolą śledziony. (Jedyny wyjątek to ślinianki przyuszne). Kolor oraz stan ust są uzależnione od kondycji śledziony.
5. Śledziona jest domem dla ducha śledziony yi. Duch yi związany jest z myśleniem, koncentracją, analizowaniem i pamięcią. Duchowy wymiar yi objawia się podczas metamorfozy i kontemplacji.

Żołądek (narząd fu, yang) – żołądek wraz ze śledzioną nazywane są urzędnikami spichlerzy oraz są korzeniem qi pourodzeniowego. Żołądek odpowiada za odbiór  i transportowanie składników odżywczych oraz produkcję 3 substancji – czerwonej, białej oraz szarej, które dotyczą energii cennych płynów, odżywczej oraz obronnej. 

Funkcje żołądka  

1. Żołądek odpowiada za odbieranie (poprzez odczuwanie głodu), rozdzielanie oraz macerację / rozkład pokarmu.
2. Żołądek zarządza transportem oraz dystrybucją energią qi wraz z pokarmem do wszystkich części i organów ciała.
3. Żołądek unosi czyste yang w stronę głowy – podnosząc tym samym sprawność umysłową i wspomagając funkcjonowanie narządów zmysłów.
4. Żołądek reguluje poczucie pragnienia kontrolując tym samym ilość wypijanych płynów.

Jelito cienkie (narząd fu, Yang) – nazywane jest urzędnikiem przyjmującym, wypełniającym oraz transformującym, który oddziela czysty i nieczysty pokarm, który do niego trafia. Ten proces odbywa się na poziomie fizycznym oraz psychoemocjonalnym. Jelito cienkie wspomaga swoją pracą serce a razem należą do elementu ognia.  

Funkcje jelita cienkiego 

1. Jelito cienkie zajmuje się rozdzielaniem czystych i nieczystych pokarmów, kontynuując procesy trawienne, które miały swój początek w żołądku i śledzionie. Pokarm w jelicie cienkim jest rozkładany za pomocą energii qi śledziony. Nieczyste resztki przenoszone są do jelita grubego oraz pęcherza moczowego.
2. Za pomocą energii qi śledziony płyny w jelicie cienkim ulegają rozdzieleniu – nieczyste są odprowadzane do pęcherza moczowego.

Jelito grube (narząd fu, yang) – podobnie jak jelito cienkie odpowiada za odbieranie i transportowanie poprzez ruchy perystaltyczne pokarmu i płynów oraz za wtórną absorbuję płynów. Wraz z płucami tworzy parę należącą do elementu metalu. 

Funkcje jelita grubego 

1. Za pomocą energii qi śledziony w jelicie grubym dochodzi do wtórnego rozdzielania resztek pokarmu oraz płynów.
2. Jelito grube odpowiada za ostateczne wydalenie nieczystości z organizmu.

Pęcherz moczowy (narząd fu ,yang) – nazywany jest regionalnym urzędnikiem. Pęcherz moczowy jest odpowiedzialny za miasta, terytoria oraz dystrybucję wody. Ponadto zarządza poprawną komunikacją pomiędzy narządami i utrzymuje równowagę za pomocą dystrybucji płynów. Wraz z nerkami tworzy parę należącą do elementu wody. 

Funkcje pęcherza moczowego 

1. Pęcherz moczowy odpowiada za przemianę, przechowywanie oraz usuwanie z organizmu płynów.
2. Pęcherz moczowy zajmuje się przechowywaniem informacji i jest odpowiedzialny za koordynowanie różnymi częściami ciała.

Pęcherzyk żółciowy (narząd fu, yang) – nazywany urzędnikiem wewnętrznej sprawiedliwości. Odpowiada przez to za prawość, słuszne i uczciwe osądy oraz decyzje. Pęcherzyk żółciowy nie zajmuje się transportem, lecz przechowywaniem żółci oraz czystego qi. Wraz z wątrobą należą do elementu drewna. 

Funkcje pęcherzyka żółciowego 

1. Pęcherzyk żółciowy zajmuje się przetrzymywaniem i absorpcją żółci. W tym wypadku pęcherzyk jest uzależniony od wątroby, która tę żółć produkuje a następnie przekazuje do pęcherzyka żółciowego.
2. Pęcherzyk odpowiada za słuszny i prawdziwy osąd / decyzję. Z tą funkcją łączą się także odwaga, zapał – cechy, które pochodzą od nerek.

Potrójny ogrzewacz (narząd fu, yang) – to tak naprawdę trzy ogrzewacze, które nie są narządem lecz funkcją. Potrójny ogrzewacz jest związany z działalnością innych narządów odpowiadających za trawienie pokarmu, wody, tlenu, wytwarzania krwi, energii qi oraz cennych płynów. Potrójny ogrzewacz jest bezpośrednio powiązany z żołądkiem i śledzioną, organami, które produkują i transformują 3 substancje – krew, cenne płyny oraz esencjonalne qi. Potrójny ogrzewacz połączony jest z osierdziem i wspólnie należą do elementu ognia. 

Funkcje potrójnego ogrzewacza w rozdzieleniu na 3 części 

Górny ogrzewacz, anatomicznie położony jest w okolicach od nosa do przepony: 

1. Zajmuje się absorbowaniem powietrza, wody oraz pokarmu i przesyłem do środkowego ogrzewacza, żołądka oraz śledziony. Kieruje także tlen do nerek i dolnego ogrzewacza.
2. Koordynuje po całym ciele krążenie 3 substancji wytwarzanych przez środkowy ogrzewacz.

Środkowy ogrzewacz, znajdujący się pomiędzy przeponą a pępkiem: 

1. Zajmuje się absorbowaniem substancji odżywczych z pokarmu drogą rozdrabniania oraz ich transportem oraz filtruje płyny.

Dolny ogrzewacz, położony pomiędzy pępkiem a kroczem: 

1. Rozdziela substancje czyste od nieczystych.
2. Odpowiada za wydalanie nieczystości przez pęcherz moczowy i jelito grube.

Mózg – tworzony jest i podtrzymywany przez jing nerek. W TCM nazywa się go morzem szpiku. To przestrzeń dla myśli, rozumowania, inteligencji, podsumowania, a także pamięci i równowagi. To rezydencja uniwersalnego prawa i nasza duchowa macierz. Funkcjonowanie mózgu jest bardzo ściśle powiązane z jakością krwi oraz mocą serca. 

Szpik – tworzony jest z jing nerek i jest powiązany ze rdzeniem kręgowym oraz mózgiem. Odpowiada za przekazywanie głównej informacji – tzw. prawa uniwersalnego, które przechowane w mózgu dociera także do pozostałych części ciała za sprawą krwi, układu nerwowego, rdzenia kręgowego i szpiku kostnego. 

Kości – symbolizują nieśmiertelność oraz przechowują szpik tworząc ramę dla całego jestestwa. Rama ta dzieli się na dwie składowe: rama materialna (czaszka, klatka piersiowa oraz miednica), która chroni jing, qi i shen, rama niematerialna – sieć kanałów. 

Kanały – termin ten odnosi się do systemu naczyń krwionośnych, które tworzą materialną bazę dla kanałów a same kanały tworzą siatkę, w której ewoluuje życie. Naczynia krwionośne są kontrolowane przez serce. 

Macica – nazywana jest korzeniem życia, w którym rozwija się nowe życie na wszystkich możliwych poziomach istnienia – fizycznym, duchowym, energetycznym. Macica jest zależna od stanu krwi, czyli pośrednio wpływa na nią wątroba, serce oraz śledziona.

Wschodnia koncepcja narządów nie stoi w rzeczywistości w opozycji do myśli zachodniej. Pod wieloma względami obie te koncepcje mają ten sam zamysł, jednak koncepcja tradycyjnej medycyny chińskiej (TCM) jest dużo szerzej rozwiniętą ideą układu narządów, wzbogacając ją o dodatkowe zamysły i tłumacząc wzajemne zależności między narządami mimo braku anatomicznych podstaw do łączenia ich. Ważne jest, aby uświadomić sobie, iż każdy narząd w rzeczywistości jest zmaterializowaną przestrzenią energii qi a np. w wyniku operacji, gdy dochodzi do usunięcia danego organu, usuwany jest on jedynie w formie fizycznej. Według koncepcji tradycyjnej medycyny chińskiej (TCM) pozostałe wymiary usuniętego organu, takie jak kanały połączeń, funkcje hormonalne, mentalne, emocjonalne, fizjologiczne oraz sposób manifestacji organu – nadal pozostają w ludzkim ciele. Mając powyższe informacje na uwadze, ważnym zatem staje się fakt, aby oddzielić pod tym względem myśl zachodnią od wschodniej, oraz żyć z poszanowaniem nie tylko do naszych organów ale także do energii qi, która nas wypełnia i otacza. W ten sposób zachowamy idealną harmonię oraz będziemy cieszyć się dobrą kondycją psychofizyczną przez długie lata.

 

Bibliografia

• Montakab H. (2020),  Medycyna Chińska w praktyce, Łódź, wyd. Galaktyka
• Kastner J. (2021), Terapia pożywieniem, Łódź, wyd. Galaktyka

 

Autor: Dorota Mrowiec (NAT)