Pojęcie medytacji pochodzi od łacińskiego słowa „meditatio” oznaczjące rozmyślanie, refleksję, ćwiczenie się. Pojęcie to ma dalekowschodnie korzenie. Występuje w tradycjach islamskich, judaistycznej Kabale oraz wczesnochrześcijańskim hezychazmie. Na zachodzie wyraz medytacja stosuje się zamiennie ze słowem kontemplacja[1].
Stanisław Radoń, autor książki pt. „Czy medytacja naprawdę działa?” podaje takie oto znaczenie medytacji „Medytacja rozumiana jest jako specyficzna technika lub rodzina praktyk, w których medytujący trenuje swój umysł albo celowo wpływa na swoją świadomość, aby uzyskać określone duchowe korzyści. Podczas medytacji można korzystać z paciorków lub innych przedmiotów rytualnych. Można też stosować inwokacje lub kultywować pewne wewnętrzne stany, takie jak współczucie lub koncentracja na określonym punkcie lub przedmiocie”[2].
Historia medytacji łączy się z kontekstem religinym. Była znana i praktykowana już nawet w kulturach prymitywnych. Pierwsze zapiski na temat medytacji pochodzą z XV e. p.n.e. odnotowane w Wedach oraz z XIV w p.n.e. – z Bibli. Około roku 20 n.e. Filon z Aleksandrii opisał formy „ćwiczeń duchowych” z naciskiem na uwagę i koncentrację, a w III n.e. Plyton rozwinął techniki medytacji[3].
Na przestrzeni wieków rozwinięło się wiele form i technik medytacji. Jednakże świecka (obecna) forma medytacji wywodzi się z Indii z lat 50. ubiegłego wieku, skąd główne jej elementy zostały przeniesione do Stanów Zjednoczonych i Europy w latach 60. Trzeba dodać, że większość technik medytacji łączy się z systemem różnorakich wierzeń i praktyk.
Omawiajac pojęcie medytacji uważam, iż warto tutaj przedstawić w skrócie komponenty medytacji. Obecnie nie przywiązuje się już tak dużej wagi do postawy w czasie medytacji, co niegdyś było bardzo znaczące. Ważne tylko, by postawa nie była napięta, ani zbyt rozluźniona, by nie zasnąć. Są jednak pewne wskaźniki, które mają zapewnić zamierzone efekty w medytacji. Mówimy o następujących wyznacznikach[4]:
- Oddychanie – dzielimy na bierne i aktywne. Oddychanie bierne w medytacji to jak najbardziej naturalne oddychanie, bez stosowania żadnej świadomej kontroli, natomisat oddychanie czynne wymaga zastosowania świadomego procesu oddychania, czyli skupienia się na drogach oddechowych (którędy powietrze przepływa), tempie, czasie i głębokości oddechu, jak też aktywności innych części ciała biorących udział w procesie oddychania (przepona, brzuch, klatka piersiowa, zasilanie enerią stóp itp.);
- Mantra – jest dźwiękiem, może być słowem lub wyrażeniem, które powtarzane jest systemnatycznie w czasie medytacji. Na niej skoncentrowana jest uwaga; może być wypowiadana pełnym głosem lub szeptem.
- Relaksacja – może być traktowana jako znaczący element medytacji, albo sama medytacja postrzegana jest jako technika relaksacji. Różnica tkwi w celu, do jakiego zmierza dana praktyka.
- Uwaga i jej przedmiot – w tym kontekście pojmowana jest skuteczność medytacji. Istotne jest, aby zauważyć myśli nie koncentrując się na nich i zezwolić im naturalnie „przepływać”. Głównym celem jest wyzwolenie człowieka z pojęciowego myślenia na rzecz otwartej i bezstronnej obserwacji.
- Duchowość i wiara – ten element medytacji odnosi się do zakresu pojęć metafizycznych (np. wiary, pobożnych praktyk) preferowanych w danej praktyce.
- Trening – odnosi się do częstotliwości danej praktyki oraz czasu jej trwania.
- Kryteria efektywności medytacji – komponent może być rozumiany na dwa sposoby. Pierwszy dotyczy oceny, czy dana praktyka kultywowana jest zgodnie z podstawowymi jej zasadami. Drugi natomaist skupia się na celu medytacji, czy dana praktyka spowodowała obniżenie napięcia, lęku bądź stresu, czy stan zdrowia i samopoczucia uległy poprawie oraz czy spokój umysłu został osiągnięty.
Analizując powyższe komponenty można stwierdzić, że medytacja nie służy pozbyciu się myśli, ponieważ myśli zawsze są i będą, lecz aby je zaakceptować i odnieść się do nich z dystansem, pozwolić im „płynąć” swobodnie. Medytacja ma jasno określony cel. Jest nim próba osiągnięcia najwyższego stanu umysłu i świadomości, poczucie szczęścia, radości, spokoju. Poprzez medytację często można znaleźć odpowiedzi na nurtujące pytania, można odnaleźć wyjście z trudnej sytuacji. Praktyka medytacji pozwala zamknąć pewne etapy w życiu, by móc iść dalej ze spokojnym umysłem.
Medytacja jest metodą ćwiczenia roproszonego umysłu, w celu uporządkowania myśli, doprowadzenia umysłu do stanu twórczego i kreatywnego. Medytacja pozwala poznać własne wewnętrzne aspekty prowadząc do źródła pełnej świadomości. Jednak ten wewnętrzny proces wymaga treningu ciała, zmysłów i umysłu
Technikę medytacji, jaką chciałabym przedstawić w niniejszej pracy jest praktyka jogi. Nawet badania naukowe potwierdzają jak korzytny wpływ jaga wywiera na nasz umysł i emocje, ale też na zdrowie i ciało. Celem mojej pracy jest właśnie naświetlenie tych wielu doskonałych walorów.
Czym jest joga? Joga jest rozbudowanym systemem filozoficzno – religinym oraz szkołą życia. Przyjmuje się, że najstarsze ślady utożsamiane z jogą pochodzą z doliny Indusu, i należały one do rodzimej cywilizacji powstałej przed przybyciem indoeuropejskich Ariów, a największy ich rozkwit przypadł na lata 2300 – 1500 p.n.e.[5]
Pomiędzy rokiem 500 a 200 p.n.e. powstają średnie Upaniszady i wielkie dzieło „Mahabharata”, zawierajace najbardziej znany tekst jogiczny na zachodzie – „Bhagawadgita”. Dzieło to do tej pory jest źródłem inspiracji dla wielu nauczycieli jogi.
Z III w p.n.e. pochodzi dzieło powstałe w Jugasutrach zawierąjace podstawy filozoficznej jogi. Stąd też wywodzi się Klasyczna Joga Patańdżalego – ośmiostopniowa ścieżka jogi[6].Kolejny okres rozkwitu jogi przypada na lata pomiędzy 200 a 1900 r. n.e. – rozwija się tu m.in. Tantra i najpopularniejsza współcześnie Hathajoga. Początek XX w. jest uznawany za okres współczesnej jogi. Najbardziej charakterystyczne dla tego okresu było rozprzestrzenianie się jej po świecie, a przede wszystkim wyjście poza granice Azji. Bowiem w tym okresie joga dotarła do Stanów Zjednoczonych, Europy, a także do Polski.
Słowo „joga” w sanskrycie wywodzi się od yuj (judż) – co oznacza kontrolę, jarzmo, zjednoczenie, jedność, połączenie. Człowieka uprawiającego jogę nazywamy joginem lub joginią.
Powszechnie wiadomo, że jest wiele nurtów jogi, np. Karma, Hathajoga, Kundalkini, Radża, Sahaja, i wiele innych. Każdy nurt posiada różną kombinację poszczególnych komponentów. Dlatego też nie sposób omówić wszystkich szczegółowo. Przedstawię je więc ogólnie, charakterystycznie dla klasycznej praktyki jogi.
Klasyczna joga to styl życia łączący wszystkie obszary aktywności człowieka. Scala następujące zasady: przestrzeganie norm etycznych, postawy fizyczne, techinikę oddychania. Fundamentalnym celem praktyki jogi jest przygotowanie ciała i umysłu na medytację oraz duchowy rozwój, a także uwolnienie człowieka od zakłócająch spokój myśli czy emocji.
Osoba inicjująca praktykę jogi najpierw stosuje takie komponenty jak: postawy fizyczne, sztuka oddychania, powtarzanie określonych fraz (mantra). Na wyższym poziomie zaawansowania jogin stosuje już inne komponenty, którymi są: koncentracja, medytacja i absorpcja. W czasie koncentracji uwaga skupiona jest na jednym przedmiocie lub części ciała (np. końcówka nosa, przestrzeń między brwiami). Poziom medytacji zostaje osiagnięty, kiedy promienie umysłu płyną nieprzerwanie w kierunku punktu koncentacji[7]
Postawy ciała (siedzenie, leżenie, stanie, skłony, skręty ciała), czyli tzw. asany – stosowane są celem uzyskania większej elastyczności ciała i lepszej koncentracji. Poszczególne pozycje fizyczne (asany) w jodze mogą być utrzymywane od kilku sekend do kilku minut. W tym czasie mięśnie medytującego odprężaja się i rozluźniają. Asany przeplata się któtkimi chwilami relaksu, podczas których jogin podejmuje próby utrzymania wewnętrznego skupienia.
Zasadniczym komponentem jogi jest oddychanie. Wyróżnia się wiele wzorów oddechu, które mają zmierzać do wzmocnienia świadomości praktykujacego, eliminując wpływy zewnętrzne. Może to być oddychanie rytmiczne w różnych tempach, oddychanie naprzemienne poprzez jedno nozdrze, stopniowa redukcja częstotliwości oddychania, osiąganie proporcji 1:2 (wdech – wydech), umysłowa koncentracja na oddychaniu.
Istotnym elementem praktyki jogi jest uwaga i jej przedmiot – wzrost umiejętności koncentracji. Poprzez świadomą manipulację ciałem osoba rozwija zdolnosć koncentracji, a jednocześnie uwalnia się od zbędnych przywiązań i emocji.
Kolejnym atrybutem jogi jest: duchowość i wiara, bowiem joga jest nauką i filozofią ludzkiego umysłu. Naukowcy podają, że joga nigdy nie aspirowała do bycia religią czy systemu filozoficznego. System jogi miał zawsze na celu doprowadzenie medytującego do osiągnięcia pewnych stanów psychologicznych, mających na celu poprawę jego zdrowia i uzyskanie ponadprzeciętnych stanów świadomości umysłu[8].
Trening – jest istotnym elementem jogi, bowiem łączy ćwiczenia gimnastyczne z medytacją, oddychaniem i mantrą. Zaleca się, by jogę uprawiać codziennie, najlepiej rano przed śniadaniem. Ćwiczenia mogą trwać choćby nawet 15 – 20 minut (ale mogą też trwać kilka godzin). Nie jest ważna długość czasu trwania ćwiczeń, ważna jest sytematyczność, by praktykować codziennie.
Kryteria efektywności praktyki medytacji – implikacje medytacji oceniane są na podstawie uzyskanych rezultatów relaksu, pozytywnego nastawienia i poczucia życzliwości wobec siebie i otoczenia.
Przechodząc do konkluzji, można stwierdzić, że joga i medytacja wzajemnie sie uzupełniają. Pozwala to na osiągnięcie lepszych efektów ćwiczeń, jak i przede wszystkim na odnalezienie wewnętrznej harmonii, równowagi, samoświadomości. Praktykując jogę adept uczy się metod relaksacji i koncentracji, aby móc w pełni osiagnąć zamierzone cele.
Osoby rozpoczynające przygodę z jogę powninny mieć na uwadze kilka wskazówek. Otóż praktykę jogi powinno uprawiać się codzinnie. Jeśli czas naprawdę na to nie pozwala – starać się kilka razy w tygodniu. Aby to miało sens, nie można się zniechęcać, wręcz przeciwnie – trzeba się motywować, nie wykręcać się brakiem czasu. Dobrą praktyką jest medytacja o tej samej porze, najlepiej rano i w tym samym miejscu. Ciało i umysł przyzwyczaja się do czasu i miejsca, dzięki czemu po kilku udanych praktykach łatwiej jest w kolejnych dniach wprowadzić się w stan medytacji. Rozpoczynając medytację powinno się zacząć od skupienia się na jakiejś konkretnej rzeczy. Najprościej na oddychaniu, ale może to być jakiś przedmiot, np. zapalona świeczka. Można też zastosować technikę mantry, czyli regularnego, jednostajnego wypowiadania konkretnego słowa lub formuły. Można też zamknać oczy i wyobrażać sobie coś, z czym ma się miłe wspomnienia. Ważne jest to, aby maksymalnie się skoncentrować.
Praktykując jogę trzeba też pamiętać o postawie. Plecy powinny być wyprostowane, prosty kręgosłup, klatka piersiowa wypięta do przodu. Pozycja musi być wygodna i przyjemna dla ciała, ale nie zbyt rozluźniona, aby nie zasnąć. Należy wybierać takie, które przynoszą najlepsze rezultaty, w których dana osoba czuje się dobrze.
Jak już wpominałam kluczową zaletą praktykowania jogi jest osiągnięcie pełnego stanu samoświadomości umysłu, pełnej koncentrcji i wytrwałości, a zarazem relaks, odprężenie psychiczne i fizyczne, poprawa smopoczucia, otwartość i życzliwość wobec innych ludzi.
Asany wyciszają układ nerwowy, czego efketem jest wewnętrzny spokój, głębokie wyciszenie, stabilność emocjonalna i psychiczna, większy dystans do niesprzyjających okoliczności i otoczenia. Dzięki odpowiednim technikom oddechownym w praktyce jogi – organizm uczy się reakcji relaksacyjnych i uwalniania się od napięć oraz stresu, łatiwej jest kontolować impulsywne reakcje.
Ponadto praktyka jogi poprzez koncetrację na oddechu pozytywnie wpływa na ukrwienie i dotlenienie tkanek, pozwala zachować stały rytm serca, a tym samym utrzymuje ciśnienie tętnicze na właściwym poziomie, zmniejsza ryzyko wystąpienia zawału serca, miażdżycy, udaru, otyłości, a nawet cukrzycy typu 2. Ćwiczenia ficyczne w jodze korzystnie wpływają na proces trawienia, dzięki temu można uzyskać bardziej sprawny metabolizm i odpowienią masę ciała.
Prócz wyżej wymienionych walorów prozdrowotnych i relaksacyjnych, praktyka jogi wpływa też zbawiennie na ciało i pomaga pokonać ból.
Dzieki ćwiczeniom fizycznym stosowanym w jodze – ciało się wzmacnia, staje się bardziej elastyczne i odporne. Asany równomiernie rozwijają, rozciągają i wmacniają ciało, gdyż wszystkie mięśnie, stawy oraz kości są angażowane w poszczególnych pozycjach. Dzięki temu spowalnia się proces zużycia tkanek, poprawia się też płynność ruchów.
Istotną korzyścią z jogi jest korekta postawy – możliwość „wyprostowania sie” oraz poprawa wadliwej postawy. Asany wykonywane (celowo) z wydłużonym kręgosłupem, zwiększają wzajemny dystans poszczególnych kręgów i nacisk na krążki międzykręgowe, a mięśnie otaczające kręgosłup stają się bardziej elastyczne i mocniejsze. Efektem tego jest zmniejszenie bólów pleców (jeśli takowe dolegliwości występują). Praktyka ta kształtuje zwyczaj trzymania właściwej postawy ciała i pomaga też korygować wady. Joga wpływa też korzystnie na szare struktury mózgu, które odpowiadają za nadwrażliwość organizmu na ból. U osób praktykujących zwiększa się ilość szarej istoty w mózgu, przez co automatycznie wzrasta tolerancja na ból, jak również skutki zmian wywołane bólem chronicznym ulegają złagodzeniu[9].
Praktykowanie jogi powoduje, że w organizmie zachodzą korzystne zmiany we krwi, tzn. zwiększa się ilość antyoksydantów, co powoduje, że podnosi się zdolność organizmu do samooczyszczania i samonaprawiania – czyli zachowania młodości i i młodzieńczej energii. Regularne ćwiczenia opóźniają procesy starzenia się, zmniejszają też ryzyko wystąpienia osteoporozy i artretyzmu.
Reasumując – polecam wszystkim medytację w praktyce jogi. Zwłaszcza zaś, kiedy czujemy się przygnębieni, pozbawieni energii i chęci do życia, kiedy targają nami sprzeczne emocje, naprzemienie ataki radości i smutku, kiedy nie możemy znaleźć rozwiązania w trudnej sytuacji, kiedy czujemy się zmęczeni psychicznie i obolali fizycznie. Naprawdę warto poświecić te kilka minut dziennie w zamian za wspaniałe samopoczucie, wolnosć umysłu, radość dnia codziennego. Joga jest doskonałym narzędziem pomocnym w radzeniu sobie z trudnościami losu, a także dolegliwościami ciała i umysłu. Warto spróbować, i wytrwać w praktyce przez jakiś czas, by móc odczuć zamierzone efekty.
Na zakończenie pozwolę sobie zacytować Śri Swami Rama, który charakteryzuje jogę w taki oto sposób : „Od dzieciństwa jesteśmy uczeni badania i sprawdzania przedmiotów w zewnętrznym świecie. Ten system edukacji zwraca umysł na zewnątrz. Psychologia jogi sprawia jednak, że stajemy się świadomi siebie na wszystkich poziomach, i w ostatecznym rozrachunku pomaga nam osadzić się w naszej prawdziwej naturze – spokoju, szczęściu i błogostanie. Medytacja jest systematyczną, wewnętrzną metodą, która pozwala nam poznać kolejno wszystkie warstwy i na samym końcu – samo centrum świadomości[10]”
Bibliografia:
- Ajaya Swami, „Medytacja – psychologia jogi w praktyce”, Wyd. Galaktyka, Łódź 1976 r.
- Holz P., Godlewska E., „Po pierwsze joga”, Wyd. Publicat, Poznań 2016 r.,
- Radoń S., „Czy medytacja naprawdę działa”, Wyd. WAM, Kraków 2017 r.,
- Surmińska M. „Medytacja jako narzędzie redukcji stresu i najplepsza droga do uzyskania wewnętrznego spokoju” w: Zdrowie bez leków nr 4, 2020 r.
- joga-joga.pl,
- portalyogi.pl,
- wikipedia.org/Wiki/joga,
[1] Radoń S., „Czy medytacja naprawdę działa?” Wyd. WAM, Kraków 2017, s.19
[2] Tamże, s. 19
[3] Tamże, s. 20
[4] Radoń S., „Czy medytacja naprawdę działa?” Wyd. WAM, Kraków 2017, s. 57-59
[5] www.wikipedia.org/Wiki/joga – odczyt z dn. 07.02.2021 r.
[6] www.joga-joga.pl3
[7] Radoń S., „Czy medytacja naprawdę działa?” Wyd. WAM, Kraków 2017, s. 73-74
[8] Tamże, s. 76
[9] www.portalyogi.pl
[10] Ajaya Swami „Medytacja – psychologia jogi w praktyce”, Wyd. Galaktyka, Łódź, 1976
Autor: E. Pytel (NAT)