Diagnostyka z ogólnej postawy ciała, ruchów i gestów pacjenta wg TCM

„(..) wszystko, co znajduje się wewnątrz, manifestuje się na zewnątrz, by poznać wnętrze, obserwuj zewnętrze.”
Zhu Zheng Hen  

Zamysł i cel diagnozy w medycynie chińskiej jest pod wieloma względami podobny do zamysłu medycyny zachodniej – jego podstawą jest krytyczna analiza i logiczne zrozumienie, które w konsekwencji prowadzi do grupowania objawów w aspekcie danej choroby. Fundamentalną różnicą jest jednak modalność podejścia w obu medycynach. Medycyna zachodu opiera się jedynie na badaniu zewnętrznym, laboratoryjnym, rezonansie, RTG lub innymi inwazyjnymi metodami, a medycyna Chińska opiera się na koncepcji, że mikrokosmos jest odzwierciedleniem makrokosmosu – objawy zewnętrzne są lustrem zaburzeń wewnątrz organizmu. Aby otrzymać pełny obraz diagnostyczny wg modelu Tradycyjnej Medycyny Chińskiej, podąża się za czterema podstawowymi fazami diagnozy: Obserwacja, węch, słuchanie, dotyk oraz dodatkowe metody diagnostyczne, które rozwinęły się w późniejszym okresie, czyli: diagnoza z tęczówki, ucha, brzucha. 

Z historii Medycyny Chińskiej dowiadujemy się, iż „doskonały” lekarz potrafił postawić trafną diagnozę jedynie na podstawie obserwacji, lekarz „przeciętny” z kolei posiłkował się także słuchem a lekarz „początkujący” diagnozował na podstawie wszystkich 4 filarów diagnozy. Cel diagnozy w medycynie chińskiej opiera się na trzech punktach: umiejscowienia choroby, czynnika przyczynowego oraz ogólnej kondycji pacjenta. 

Ogólna postawa ciała i jego kształt 

Ogólna postawa ciała oraz jego kształty są w ścisłym powiązaniu z rodzajem konstytucji, jaką pacjent posiada, a także od stanu harmonii zang-fu w jakim się znajduje. Konstytucja bazowa, nazywana także konstytucją podstawową zależy od niebiańskiej energii qi, na którą składają się 3 aspekty: yuan qi (źródłowe qi) – życiowa zasada, jing qi (rodzicielska esencja) – odgrywa bardzo ważną rolę w formowaniu się konstytucji i definiuje jej formę oraz zong qi (energia qi przodków) – tzw. qi kosmiczne aktywujące się podczas poczęcia. Określa ono przeznaczenie ming oraz ma bezpośredni wpływ na fundament temperamentu. 

Konstytucja w ogólnym rozumieniu jest zbiorem kilku elementów, które wspólnie nadają osobie poszczególne cechy. Elementy te bardzo często łączą się w z góry określone pary, jak na przykład: 

Metal i ziemia:  jest to najpowszechniejsze połączenie, określa dużą część współczesnego społeczeństwa prowadzącego stały, zamiejscowy tryb życia. 

Ogień i drzewo: To połączenie obserwuje się najczęściej u osób prowadzących wędrowniczy tryb życia, szukających nowych wyzwań, przygód, terenów. Ten typ jest bardzo powszechny u mieszkańców Ameryki Łacińskiej. 

Ogień i woda: jest to najrzadsze połączenie występujące u ludzi zamieszkujących północną część Europy oraz na terenach Afryki. 

Obserwacja kształtu ciała oraz głowy

Obserwując kształt ciała oraz głowy można otrzymać wiele cennych wskazówek, m.in. o: 

• sile/słabości qi przedurodzeniowego. To z kolei może wskazywać na skomplikowany charakter choroby, sprawiający trudności w leczeniu. 
• sile/słabości qi postnatalne – energia ta warunkuje rokowanie. 
• odporności na ból/ tolerancję leków. 
• konstytucji według Pięciu Żywiołów. Ta ukierunkowuje predyspozycje do różnych stanów patologicznych i chorób o podłożu organicznym. 
• temperamencie danej osoby – temperament można z łatwością ocenić na postawie zachowania oraz ogólnego kształtu osoby. Cecha ta uzewnętrznia także słabość czy siłę kanałów, będąc jednocześnie wskazówką przy doborze odpowiedniego kierunku terapii i wybraniu właściwych punktów dla zabiegu akupunktury. 

Energia przedurodzeniowa jing – charakter silny, charakteryzuje się m.in. szerokim czołem i gładzizną, długim i jednocześnie szerokim nosem, z długą rynienką podnosową, długimi uszami oraz płatkami uszu, pełnymi policzkami, odpowiednim kolorytem twarzy, płynnym i harmonijnym oddechem oraz jędrną skórą. W tym przypadku osoba bez większych konsekwencji może pozwalać sobie na niezdrowy tryb życia, choroby nie sprawiają trudności w leczeniu, ciężkie stany chorobowe relatywnie łatwo przechodzą, a osoba może spodziewać się długiego życia.

Energia przedurodzeniowa jing – charakter słaby, charakteryzuje się małym rozstawem ust, uszu, nosa i oczu, wąskim czołem, nosem z nozdrzami uniesionymi ku górze, małymi uszami i chropowatym oddechem. Skóra i mięśnie tej osoby są obwisłe, ma ona skłonności do niedoboru krwi, qi oraz yin-yang. Przebieg choroby oraz ogólne leczenie przebiega trudniej. 

Energia pourodzeniowa – charakter silny, charakteryzuje się silnym shen odzwierciedlającym się w oczach, zdrową, rumianą cerą, masywną budową ciała, silnymi mięśniami, elastyczną skórą, zdrowymi włosami, wartkimi i energicznymi ruchami, mocnym żołądkiem oraz śledzioną, dużymi zasobami krwi, qi oraz yuin-yang. Taka osoba jest bardzo łatwa w prowadzeniu terapii. 

Energia pourodzeniowa – charakter słaby, takie osoby są zazwyczaj niskie, szczupłe, posiadają mało energii, ich cera jest ziemista, matowa, włosy są suche, cienkie, skóra jest obwisła, żołądek oraz śledziona są słabe, osoby te mają niedobór krwi, qi oraz yin-yang, a choroby związane są najczęściej z pustką substancji. 

Jak pięć elementów oddziałuje na kształt ciała?

Typ Ognia: osoby przyporządkowane do tego elementu to osoby zazwyczaj wysokie, mające długie nogi, ręce, wysoko wzniesioną głowę, długą szyję, kręgosłup oraz szerokie ramiona. Dodatkowo są szczupłe, a ich ciało jest znacznie wydłużone – czasem zdarza się, że osoba jest bardziej tęga. Ten typ wyróżniają także energiczne, czasem nerwowe gesty. 

Twarz osoby przypisanej do elementu ognia jest szeroka, o wydatnych policzkach, cera jest czerwona lub ciemna, łatwo się czerwieniąca, oczy są szeroko rozstawione, wzrok bywa przeszywający, osoby te mówią wysokim, donośnym tonem głosu. Osobowość często jest apodyktyczna, ten typ lubi się dobrze i drogo ubierać. 

Ręce osoby należącej do elementu ognia są owalne i długie, palce delikatne, zręczne. Piąty palec jest lekko zagięty – wynika to z nadmiaru qi serca, czasem także qi osierdzia – wtedy zagięcie dotyczy także czwartego palca. Paznokcie u tych osób są także długie, zaokrąglone, wypukłe i w naturalny sposób eleganckie. 

Element ognia często wiąże się z elementem drzewa  i wody, w tej sytuacji bardzo często można zaobserwować cechy obu elementów. Np. ogień w połączeniu z drewnem dodaje osobie cechę nadaktywności, nadruchliwości. 

Typ drzewa: osoby z elementu drzewa są zazwyczaj proporcjonalne w budowie, mają proporcjonalnie uwydatnione (ale nie w przesadny sposób) mięśnie, z charakteru są wesołe, otwarte, ciepłe w obyciu i niecierpliwe, ich cera jest o oliwkowym tonie, są lekko opalone. Osoby z elementu drzewa łatwo nawiązują relacje poprzez mowę ciała, dużo gestykulują, potrafią uwodzić lub bywają też nad wyraz wstydliwe, nerwowe, miewają tiki, obgryzają paznokcie, nadmiernie się ekscytują, są głośne i gadatliwe. Ich sposób ubioru bywa nietuzinkowy. Twarz osoby należącej do elementu drewna posiada mocno zarysowaną szczękę i grube brwi. 

Ręce są o budowie proporcjonalnej, bruzdowate, paznokcie także są proporcjonalne, twarde i bywają obgryzione.

Element drzewa może łączyć się z ogniem, udzielając sobie wzajemnie jakości Yang. 

Typ ziemi: osoby z elementu ziemi są osobami skupionymi, wyważonymi oraz są prostolinijne. Mają solidny kościec, pokaźne ramiona i uda. Ich szyja jest krótka, są sile, nie posiadają wiele gibkości i zwinności, mają skłonność do gromadzenia dodatkowych kilogramów, w obyciu są ufne, przyjacielskie, z dobrym poczuciem humoru, potrafią udzielać rad, podtrzymywać na duchu. Ich wygląd może być niechlujny, ponieważ nie przykładają zbyt dużej wagi do ubioru. 

Twarz osoby z elementu ziemi jest kwadratowa, z wyrazu bardzo wesoła, skóra jest lekko czerwonawa, usta są pogrubione oraz posiadają skłonności do utraty włosów z czubku głowy oraz w okolicach czoła. 

Ręce osoby z elementu ziemi są krótkie, grube, kwadratowe. Linie na dłoniach są proste, paznokcie prostokątne, płaskie, przy paznokciach często można zaobserwować odstające skórki. 

Ziemia często łączy się z elementem metalu, dzięki temu osoby te są postrzegane za osoby stabilne i trwałe, stanowiące fundament dla otoczenia. 

Typ Metalu: osoby charakteryzują się smukłością, są wysokie, lekko przygarbione ramiona oraz niezbyt długie nogi. Ciało bywa sztywne, z wyglądu schludne, eleganckie, ubierają się bardzo pospolicie oraz mają dokładne, powolne ruchy oraz mowę. 

Twarz osoby z elementu metalu jest blada, nos długi, usta bywają cienkie. U tych osób mogą występować głębokie zmarszczki, zęby w kwadratowym kształcie, osoby te postrzegane za przyjacielskie, ostrożne, wyrachowane, czasem złośliwe, zdystansowane oraz znudzone. 

Ręce osoby z elementu metalu są długie – sama dłoń bywa dłuższa niż palce, dłonie o kształcie owalnym, o kształcie gruszki (gdy parzystym elementem jest ziemia), palce bywają haczykowate, występują trzy linie międzypaliczkowe. Paznokcie bywają prostokątne, białe, eleganckie. Czasem mogą przybrać zaokrąglony kształt. 

Typ metalu często łączy się z elementem ziemi nadając cechy zdyscyplinowania, precyzji, stabilności oraz zrównoważenia.  

Typ wody: osoby należące do elementu wody są osobami o zaokrąglonych kształtach ciała, mają delikatną i nabrzmiałą skórę oraz ciało. Bywają niskie, chude i wysuszone (gdy występuje dodatkowo element ognia), są gibkie, ich ruchy mogą być niepewne, są to osoby często nieśmiałe, skromne, nie patrzące drugim osobom prosto w oczy. Osoby te mówią powoli i miewają skłonności do zaniku głosu. 

Twarz osoby z elementu wody jest okrągła, cera ciemna lub czerwona, występuję cienie pod oczami, oczy bywają opuchnięte, osoby te często łysieją. 

Ręce nie są zbyt długie, bywają obrzęknięte, skóra jest miękka i luźna. Palce także są krótkie a paznokcie delikatne, przybierają płaski, trapezoidalny kształt. 

Element wody często łączy się z ogniem nadając typ osobą ponadprzeciętnej inteligencji i błyskotliwości.  

Rysy i kształty ciała w powiązaniu z yin – yang

Osoby z obfitym yang w powiązaniu z temperamentem tai yang 

Temperament tai yang oznacza temperament osoby o konstytucji wody lub ognia, łącząc cechy obu tych elementów. Częściej spotykany jest o mężczyzn niż u kobiet. Pod względem wyglądu zewnętrznego, osoby te posiadają większość cech typowych dla elementu ognia. Podczas blokad u osób z tych temperamentem często występują problemy z krążeniem, sercem, zaburzenia neurologiczne, kostno-stawowe, zaburzenia nerek, układu moczowego. Osoby często skarżą się na słaby i krótki sen. Osoby o typ typie temperamentu często spotykane są wśród ras słowiańskich, w Skandynawii oraz w Niemczech, osoby te piastują bardzo wysokie stanowiska – są przywódcami, prezydentami a także dyktatorami.  

Kształt ciała w przypadku takiej osoby wyróżnia się mocną, silną postawą ciała, twarz bywa czerwona, preferują zimno, nie lubią gorąca, posiadają brzuch i klatkę piersiową wypiętą do przodu. 

Osoby z obfitym yin w powiązaniu z temperamentem tai yin 

Temperament tai yin jest przypisany elementowi metalu i ziemi i występuje u większości osób w naszym społeczeństwie. Osoby o tym temperamencie są raczej pasywne, spokojne, cierpliwe, sprawiedliwe i są dobrymi słuchaczami. Ich zachowanie nie jest sterowane przez napływ uczuć, są racjonalne, bezstronne, wytrwałe, dobrze zorganizowane, skrupulatne oraz surowe. Intelekt osób o temperamencie tai yin jest powiązany z analitycznym, krytycznym myśleniem. Osoby te częściej się męczą niż pozostałe i potrzebują większej dobowej dawki snu. Osoby z temperamentu tai yin o zaburzonej konstytucji często cierpią na problemy trawienne, cukrzycę, nadwagę podagrę, uskarżają się na zbyt wysoki cholesterol i problemy z płucami. Szukając osób z tym temperamentem możemy wyróżnić: rolników, budowlańców, wśród społeczeństw występują w Meksyku, Chinach, Szwajcarii czy Szkocji. 

Osoby z temperamentem tai yin są często otyłe, preferują ciepło, z wyglądu są posępne, często patrzą w dół, nie lubią okazywać uczuć, są narażeni na choroby wilgoci, śluzu i zimna oraz zastoju krwi i yin. 

Osoby z niedoborem yang w powiązaniu z temperamentem shao yang  

Temperament shao yang łączy w sobie cechy ognia i drewna. Osoby te są spontaniczne, optymistyczne, intuicyjne, żyją pełnią życia, są serdeczne, hojne, łatwo nawiązują kontakt z innymi, nie chowają w sobie urazy, posiadają bardzo dobrą koordynację ruchową  i wybierają często ścieżkę sportową czy artystyczną. Osoby o tym temperamencie są świetni w koordynowaniu, organizowaniu, mają dobrą pamięć, są kreatywne, łatwo adaptują się do nowych okoliczności, są bardzo dobrzy w negocjacjach i są poszukiwaczami przygód. Mówiąc o stanach patologicznych, osoby z tym temperamentem często borykają się  z problemami z wątrobą, pęcherzykiem żółciowym, migreną, bólami głowy, tikami, zawrotami głowy oraz szumami usznymi. W terapii często po krótkim czasie przestają przestrzegać zasad. Osoby z tego typu temperamentu często spotykane są w Hiszpanii, Grecji oraz w Ameryce Północnej. 

Obserwując osoby o tym temperamencie łatwo zauważyć takie cechy jak: nadwaga, blada cera, apatyczność, zmienny nastrój, powolne ruchy,  słabe napięcie mięśniowe, preferują ciepło, posiadają skłonności do chorób związanych z zimnem  i wilgocią. 

Osoby z niedoborem yin w powiązaniu z temperamentem shao yin 

Temperament shao yin to osoby poszukujące głębi w sobie, są pomysłowe, kreatywne, wrażliwe, bezstronne, sumienne i poważne. Są to osoby uzdolnione artystycznie i z duszą romantyka. Mają słabą pamięć, trudności z zapamiętywaniem. Z punktu widzenia patologii osoby o tym temperamencie są skłonne do chorób przewlekłych, zaburzeń związanych z sercem,  krążeniem, układem kostno-stawowym. W społeczeństwie spotkać ich można wśród Rosjan, mieszkańców Bliskiego Wschodu, są romantykami, filozofami oraz naukowcami. 

Osoby z równowagą w aspektach yin-yang 

Osoby posiadające równowagę obu aspektach są osobami o średnim wzroście, harmonijnych ruchach ciała, są pewne siebie i zadowolone ze swojego życia, są stabilne osobowościowo, mają życzliwe spojrzenie, z łatwością adaptują się do zmian, nie chorują często i bardzo szybko i  łatwo reagują na terapię. 

Różne typy / postawy ciała w stanach patologicznych

• Nadwaga, ociężałość – nadmiar wilgoci (yang xu śledziony).
• Klatka piersiowa o beczkowatym kształcie – nadmiar qi shi żołądka.
• Nadaktywność, szybkie ruchy – nadmiar gorąca.
• Apatyczność, nadmierny spokój – stan pustego zimna.
• Nieproporcjonalne ramiona (wysokość) – zaburzenia pęcherzyka żółciowego.
• Halluksy – nadmiar lub zastój qi wątroby.
• Pozycja leżąca na brzuchu – stan niedoboru, zimno ( pochodzące z yang xu).
• Utrudnione leżenie – nadmiar gorąca.
• Niecierpliwość, stan niepokoju – gorąco pochodzące z niedoboru (yin xu nerek).
• Tiki, drżenie, konwulsje – wiatr wątroby, wiatr pochodzący z wewnątrz.

Zakończenie

Diagnozowanie na podstawie ogólnej postawy ciała, ruchów oraz gestów pacjenta stanowi ważny element w diagnozie według Medycyny Chińskiej. Trafnie postawiona diagnoza jest fundamentalnym warunkiem do wdrożenia odpowiedniej i skutecznej terapii. Mistrzowie Chińscy uważali, że ponad 70% problemów zdrowotnych można wychwycić u pacjenta poprzez odpowiednią diagnozę opartą na obserwacji postawy ciała oraz twarzy. Umiejętność ta na pewno nie należy do najłatwiejszych, wymaga ogromnego skupienia, doświadczenia oraz praktyki, warto jednak podjąć trud w przyswojeniu sobie podstawowych zasad diagnostycznych, tak aby móc w przyszłości rozpocząć własną praktykę i skutecznie pomagać bez potrzeby nadmiernej ingerencji w organizm człowieka. 

 

 Bibliografia

1. Montakab H. (2020),  Medycyna Chińska w praktyce, Łódź, wyd. Galaktyka
2. Kastner J.(2021), Terapia pożywieniem, Łódź, wyd. Galaktyka

 

Autor: Dorota Mrowiec