Jelita kluczem do zdrowia

Jelita, jeden z najważniejszych organów w ciele ludzkim, nie bez przyczyny zaczęto nazywać “drugim mózgiem”. Mikrobiota, czyli drobnoustroje bytujące w tym  narządzie, ma olbrzymi wpływ na organizm człowieka. Jej ciężar porównuje się do ciężaru mózgu, a aktywność metaboliczną do wątroby. Niestety przez lata była traktowana jako “zapomniany narząd”. Mikrobiota, czyli mikroorganizmy, głównie bakterie zasiedlające jelita tworzą własny ekosystem. Jak wykazują badania, może być nawet dziesięciokrotnie większa od liczby wszystkich komórek organizmu. Ma również wpływ na funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Tzw. “bariera jelitowa”, która odgrywa ważną rolę w relacji “mózg – mikrobiota”, jest swoistą barierą oddzielającą wnętrze jelit od reszty organizmu. Struktura ta ulega zmianom pod wpływem stale przekształcającego się środowiska jelit oraz sygnałów wysyłanych przez mózg do narządów układu pokarmowego. To, co szczególnie wpływa na integralność bariery jelitowej to zwiększone pod wpływem stresu napięcie osi przysadka – podwzgórze – nadnercza, skutkujące wzmożoną produkcją kortyzolu. Złe odżywianie, nadmierny stres, przyjmowanie niektórych leków, czy antybiotykoterapia również źle wpływają na stan bariery jelitowej. Wtedy liczba korzystnych dla zdrowia szczepów bakterii ulega znacznemu zmniejszeniu, co skutkuje rozwojem patogennej mikroflory, czyli dysbiozy. Taki stan wywołuje aktywację układu immunologicznego i produkcji substancji prozapalnych.

W swojej pracy chcę przedstawić to, co korzystnie wpływa na równowagę mikroflory jelitowej, czyli odbudowa poprzez stosowanie odpowiednich probiotyków (probiotykoterapia), odpowiedniej diety oraz odbudowy odporności w jelitach poprzez stosowanie Colostrum.

Rola probiotyków, czyli kilka słów o lactobacillus plantarum 299v

Homeostaza, zarówno ilościowa jak i jakościowa w obrębie mikrobioty, jest kluczem do utrzymania zdrowia, zaś zaburzenia tej równowagi mogą prowadzić do wielu negatywnych konsekwencji zdrowotnych. Naturalne szczepy bakterii występujące u zdrowego człowieka w jelitach są zagrożeniem dla chorobotwórczych drobnoustrojów, działając na zasadzie konkurencji międzypopulacyjnej. Mikroorganizmy jelitowe komunikują się z komórkami organizmu za pomocą układu immunologicznego, dokrewnego i nerwowego. Badania udowadniają, iż występujący “swoisty dialog” między komórkami stale trenuje układ odpornościowy, chroniąc organizm przed rozwojem chorób przewlekłych, tj.: chorób jelit, reumatoidalnym zapaleniem stawów, chorób sercowo – naczyniowych, alergiami itd. Kiedy jelita chorują, bariera jelitowa staje się przepuszczalna dla toksyn, bakterii chorobotwórczych i innych substancji prozapalnych. Dochodzi do tzw. translokacji, czyli migracji tychże związków przez ściany jelita, co powoduje wiele chorób, w tym nawet sepsę. Lactobacillus plantarum 299v jest jednym z najlepiej przebadanych szczepów bakterii zamieszkujących jelita. Pierwszymi odkrywcami tego szczepu byli lekarze, profesorowie z Uniwersytetu Lund w Szwecji – chirurg Bengt Jeppsson oraz mikrobiolog Goran Mollin. Naukowców dziwił fakt, dlaczego pacjenci po udanych operacjach chirurgicznych umierali z powodu sepsy. Otóż okazało się, iż u tych pacjentów dochodziło do osłabienia integralności bariery jelitowej, co prowadziło do przedostawania się drobnoustrojów i innych toksyn do organizmu. Naukowcy zaczęli się zastanawiać, czy wprowadzenie  do organizmu człowieka odpowiedniego szczepu bakterii może być pomocne w uszczelnieniu nabłonka jelit. Wieloletnie badania przyczyniły się do zidentyfikowania optymalnego szczepu bakterii, naturalnie występującego w zdrowym organizme człowieka. Szczep Lactobacillus plantarum 299v stał się jednym z najbardziej cenionym szczepem bakterii, stabilnym w kwaśnym środowisku żołądka, odpornym na działanie kwasów żółciowych oraz na niskie ph żołądka, stabilnym w środowisku kwasów żółciowych dwunastnicy, wykazującym także zdolności kolonizacji całego przewodu pokarmowego, od jamy ustnej aż do jelita grubego.

Bakterie z rodzaju Lactobacillus stanowią najliczniejszą grupę należącą do mikrobioty jelit, a ich zadaniem jest produkowanie kwasu mlekowego (ag. Lactic Acid  Bacteria, LAB). W obrębie Lactobacillus istnieje olbrzymia różnorodność gatunkowa, która stanowi o specyficznych właściwościach ekosystemu jelitowego, aktywując układ odpornościowy oraz wpływając na zmianę  przyswajania składników pokarmowych.

Lactobacillus plantarum 299v, według antropologów, należy do tego gatunku bakterii, który występuje powszechnie w produktach roślinnych spożywanych przez człowieka od ponad 1,5 miliona lat. Niestety wraz z upowszechnieniem się przemysłowej uprawy roślin spożycie tej bakterii zdecydowanie zmalało. Lekarze, którzy odkryli ten szczep bakterii, zauważyli, iż u zdrowego człowieka jelito jest naturalnie zasiedlone przez Lactobacillus plantarum, a u osób borykających się z chorobami jelit, tego gatunku probiotycznego jest zdecydowanie mniej.

Lactobacillus plantarum 299v jest jednym z najlepiej poznanych szczepów bakterii probiotycznych. Charateryki tego szczepu można dokonać na podstawie udokumentowanych ponad 100 publikacji naukowych. Badania potwierdziły, iż probiotykoterapia tym szczepem pomaga zachować zdrowie i integralność jelit. Zespół naukowców z Uniwersytetu Lund w Szwecji odkrył iż, ten szczep stanowi ochronę przed bakteriami chorobotwórczymi tj.: E. coli, Listeria, Salmonella, Candida, Yersinia, a także pobudza komórki nabłonka jelit do wydzielania śluzu poprawiającego integralność bariery jelitowej. Lactobacillus plantarum 299v wykazuje właściwości immunomodulujące we krwi obwodowej. Stosowanie tego probiotyku zapobiega rozwojowi infekcji i niewydolności narządowej. Stwierdzono również, iż stosowanie Lactobacillus plantarum wpływa korzystnie na wzrost różnorodności w zakresie szczepów bakterii w jelitach, tworząc tym samym unikalny, różnorodny i stabilny ekosystem. Jest to istotne zwłaszcza u pacjentów z przewlekłymi chorobami zapalnymi przewodu pokarmowego jak np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego czy choroba Leśniowskiego – Crohna, u których dochodzi do zmniejszenia różnorodności mikrobioty jelit, a zwłaszcza tych z rodzaju Lactobacillus. Badania nad tym szczepem wykazały, że biorąc udział w rozkładzie niestrawionych resztek pokarmów dostarczają mikroorganizmom jelitowym składników odżywczych, wspierając tym samym różnorodność gatunkową jelit. Udowodniono również, iż Lactobacillus plantarum 299v wykazuje zdolność do rozkładu polisacharydów, w tym laktozy, do kwasu mlekowego, pomagając zmniejszyć objawy występujące u osób z nietolerancją pokarmową po spożyciu produktów laktozy. Stosowanie tego probiotyku prowadzi do zmniejszenia wzdęć i bólu brzucha, normalizacji rytmu wypróżnień u pacjentów z zespołem jelita drażliwego. Także w innych chorobach zapalnych jelit szczep Lactobacillus plantarum 299v wspiera mikroflorę jelitową, zmniejsza dolegliwości z nimi związane. Udowodniono również, iż stosowanie probiotyku chroni mikroflorę podczas antybiotykoterapii oraz zmniejsza ryzyko zakażenia Clostridium difficile. Co więcej, udowodniono, iż probiotykoterapia szczepem Lactobacillus plantarum zwiększa przyswajalność składników pokarmowych oraz żelaza z diety. U osób z niedoborem żelaza, który może wynikać z niedostatecznego przyjmowania składników pokarmowych, zaburzeń w procesie trawienia czy uszkodzenia lub dysfunkcji jelit, przyjmując probiotyk Lactobacillus plantarum zwiększa się wchłanianie żelaza w jelicie. Zmniejsza się tym samym zapotrzebowanie na suplementację żelazem, występują mniejsze działania niepożądane z powodu suplementacji żelazem. Mówiąc w skrócie, przyjmowanie probiotyku Lactobacillus plantarum staje się naturalnym sposobem na utrzymanie optymalnego poziomu żelaza w organizmie.

Dieta podstawą zdrowych jelit

Oprócz stosowania probiotykoterapii, która jest bardzo pomocna w utrzymaniu zdrowych jelit u osób, których mikrobiom z różnych powodów uległ zubożeniu, trzeba przyjrzeć się roli stosowania odpowiedniej diety wspierającej pracę jelit. Badania pokazują, iż u Afrykańczyków, którzy emigrowali do krajów wysokorozwiniętych, dochodziło do chorób i stanów zapalnych jelit. Na ubogich terenach Afryki czy Azji, gdzie zaczęto wprowadzać zachodni sposób produkcji żywności, stosując pestycydy, antybiotyki i inne leki przeciwzapalne w hodowli zwierząt, również obserwowano wzrost zachorowania na IBS (zespół jelita nadwrażliwego). Zatem sama dieta oraz oraz sposób produkcji żywności ma kolosalne znaczenie dla stanu jelit oraz rozwoju chorób. 

Rolą diety jest kształtowanie mikrobiomu. spożywanie pokarmów obfitujących w włókno roślinne, okazuje się idealnym wyborem dla bakterii, które wspierają funkcję bariery jelitowej. Z kolei dieta, w której przeważają wysokobiałkowe produkty zwierzęce oraz wysokotłuszczowe produkty mleczne, może prowadzić do rozwoju bakterii, które przyczyniać się będą do powstawania chorób zapalnych jelit. Prawidłowa dieta powinna dostarczać substancji przeciwzapalnych, takich jak kwasy tłuszczowe omega-3 występujące w tłustych rybach dalekomorskich czy np. oleju lnianym. Udowodniono, iż osoby, które zjadały odpowiednią ilość ryb i owoców morza, miały najniższe ryzyko rozwoju stanów lękowych i depresji, które często towarzyszą chorobom jelit np. IBS. Dlatego warto zadbać o to, by w dobrze zbilansowanej diecie występowały kwasy tłuszczowe DHA i EPA (występujące w rybach lub oleju ryb: łosoś atlantycki, sardynki, dorsz, śledź). Tłuszcze roślinne również są istotne ze względu na to, iż zawierają przeciwzapalny kwas n-3 alfa-linolenowy (ALA), który występuje m.in w oleju lnianym tłoczonym na zimno lub w oleju rzepakowym, ale również w nasionach chia czy siemieniu lnianym. Dieta dobrze wpływająca na stan jelit, to oczywiście bogata w przeciwzapalne flawonoidy, których zadaniem jest m.in wychwytywanie oraz wymiatanie wolnych rodników, obniżanie poziomu namnażania się komórek nowotworowych, regulacja metabolizmu hormonów steroidowych (warzywa, owoce zwłaszcza o ciemnych kolorach, rośliny strączkowe).

Diety, które przeszły badania kliniczne pod kątem nieswoistego zapalenia jelit, ale także zespołu jelita nadwrażliwego i zdaniem dietetyków mogą być stosowane w różnych chorobach jelit, to: dieta specyficznych węglowodanów, dieta uboga w fermentujące węglowodany – low FODMAP oraz dieta bezglutenowa. Do innych diet, które są mało przebadane należą: antyzapalna, oparta o eliminację produktów spożywczych wzmagających syntezę przeciwciał z klasy G (IgG4), ubogoresztkowa, wegetariańska oraz paleo.

Dieta specyficznych węglowodanów (specific carbohydrate diet, SCD diet). pierwotnie była stosowana u dzieci z celiakią, później, w latach 80-tych XX w. stała się bardzo popularna w terapii osób z chorobami zapalnymi jelita. W diecie tej ważne jest, aby wykluczyć węglowodany złożone na rzecz bardziej lekkostrawnych, łatwiejszych do wchłaniania. Składnikami diety wskazanymi do spożycia są: nieprzetworzone mięso, drób, ryby i jaja, sery dojrzewające, jogurt bezlaktozowy, rośliny strączkowe, orzechy i nasiona, wszystkie rodzaje tłuszczy, w tym masło, warzywa i owoce o niskiej zawartości skrobi przy całkowitej eliminacji zbóż. Zaletą tej diety jest to, że może być długo stosowana w terapii od 5 do 30 miesięcy oraz to, że łatwo ją rozszerzyć po uzyskaniu remisji. Dieta specyficznych węglowodanów wymaga dalszych badań. U dzieci z chorobą Leśniowskiego – Crohna uzyskano satysfakcjonujące wyniki poprawy klinicznej. U dorosłych nie uzyskano wyników jednoznacznie wskazujących na poprawę, jednakże złagodziły się i znacząco ograniczyły terapie kortykosteroidami u osób na tej diecie. Gdy ankietowano 400 pacjentów, większość respondentów po 12 miesiącach stosowania diety odczuwała poprawę samopoczucia, a 42% badanych mogło podeprzeć remisję pozytywnymi wynikami badań.

Dieta uboga w fermentujące węglowodany – low FODMAP polega na eliminacji oligosacharydów, disacharydów, monosacharydów i polioli z diety pacjenta. U osób z chorobami jelit te węglowodany są w niewystarczającym stopniu absorbowane z jelita cienkiego, co prowadzi do nasilonej fermentacji bakteryjnej. Efektem jest zwiększona produkcja gazów. Minusem stosowania tej diety może być powstawanie niedoborów, dlatego należy ją stosować tylko przez 3 miesiące. W tej diecie eliminujemy całkowicie mleko krowie, jogurty, kefiry, serki oraz mleko i sery sojowe (dopuszczalne są produkty bezlaktozowe oraz mleka roślinne); wszystkie nasiona strączkowe oraz humus; pszenicę i produkty na bazie pszenicy; pistacje, nerkowce, migdały, nasiona lnu; z warzyw – szparagi, karczoch, buraki, brokuły, brukselkę, kabaczek, kalafior, koper włoski, czosnek, por, cebulę; z owoców – jabłka, awokado, jeżyny, owoce suszone, soki owocowe, owoce pestkowe (wiśnie morele, mango, gruszki, brzoskwinie, śliwki), arbuz; napoje gazowane słodzone, soki owocowe, kawę rozpuszczalną, napar z rumianku, napar z kopru włoskiego, wodę kokosową. Badania wykazują na duża skuteczność diety w łagodzeniu objawów brzusznych u pacjentów. W badaniu, którym wzięło udział 52 osoby z chorobą Leśniowskiego – Crohna oraz 20 z wrzodziejącym zapaleniem jelita u 56% badanych odnotowano znaczącą poprawę kliniczną – bóli brzucha wzdęć, wiatrów i biegunek.

Colostrum – dar natury odkrywany na nowo

Colostrum, czyli inaczej młodziwo lub siara jest naturalnym produktem powstałym w gruczołach mlekowych wytwarzanym w ostatnim okresie ciąży aż do kilkudziesięciu godzin po porodzie u wszystkich ssaków. Poprzedza pojawienie się mleka. Jest to jedna z najbardziej bioaktywnych substancji pochodzenia naturalnego. Podstawowym zadaniem colostrum jest stworzenie biernej, swoistej i nieswoistej bariery ochronnej, czyli wytworzenie u noworodka tzw. pierwszej linii oporu przez drobnoustrojami, ale także aktywacja własnych mechanizmów odpornościowych. Charakteryzuje się wysoką zawartością aktywnie biologicznych białek jak: laktoferyny, immunoglobuliny IgG, czynników wzrostu oraz białek serwatkowych, argininy, łatwo przyswajalnych aminokwasów, witamin i minerałów. Z wyżej wymienionych substancji niezwykle ważną jest laktoferyna, która wspiera procesy immunologiczne, wykazuje bezpośrednie działanie przeciwko drobnoustrojom chorobotwórczy, przypominając antybiotyki, wspiera również odporność poprzez działanie prebiotyczne. Laktoferyna osiąga swoją skuteczność w połączeniu z innymi substancjami znajdującymi się w colostrum poprzez działanie synergistyczne odgrywając rolę w gojeniu śluzówki jelita czy hamowaniu procesów zapalnych. Do głównych efektów działania colostrum zalicza się: wzmocnienie i regulacja układu odpornościowego oraz dojrzewanie i regeneracja tkanek. Colostrum posiada właściwości probiotyczne, wspiera rozwój dobrych bakterii i pozwala uzyskać odpowiedni dla jelit stan flory bakteryjnej. Składniki colostrum takie jak laktoferyna, lizozym czy laktoalnuminy zwalczają bakterie chorobotwórcze, grzyby, wirusy obecne w przewodzie pokarmowym działając przeciwzapalnie oraz regeneracyjnie. Istnieją badania kliniczne prowadzone w Zakładzie Biochemii i Żywienia Człowieka Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie, które wykazały, iż colostrum powoduje zmniejszenie nadmiernej przepuszczalności bariery jelitowej. Z uwagi na rosnące potrzeby poszukiwania alternatyw i metod wspierających tradycyjną farmakoterapię colostrum zalicza się do przodujących substancji naturalnych, które uzupełniają tradycyjne leczenie. Pozytywny wpływ na szczelność jelita, na barierę krew – jelito, który zapobiega migracji czynników chorobotwórczych nie ogranicza się tylko do noworodków. Zaobserwowano, iż u osób dorosłych stosujących w codziennej diecie siarę bydlęcą poprawił się stan jelit. Colostrum poprawia stabilność oraz wpływa na różnorodność mikrobioty, przyspiesza regenerację uszkodzonego nabłonka jelitowego. Istnieją najnowsze badania ukazujące działanie probiotyczne u dzieci ze spektrum autyzmu. Polscy badacze dowiedli wpływu colostrum bydlęcego na poprawę szczelności jelit u sportowców. Po badaniach w Polsce opublikowano obserwację wpływu colostrum na powikłania ze strony układu pokarmowego u pacjentów hospitalizowanych na oddziałach intensywnej terapii. Wyniki badań wskazują na włączanie colostrum jako wsparcie tradycyjnych terapii. Wraz z kolejnymi badaniami poszerza się zakres wskazań do suplementacji colostrum. Najczęściej wymienia się grupy, które powinny stosować colostrum tj.: osoby o trwałym lub zagrażającym osłabieniu odporności; cierpiące z powodu nawracających infekcji; osoby stosujące leki negatywnie wpływające na stan przewodu pokarmowego; pacjenci cierpiący na dysbakteriozę, choroby zapalne jelit oraz sportowcy; osoby cierpiące na alergie oraz inne choroby o podłożu autoimmunologicznym. Colostrum wykazuje szeroki profil bezpieczeństwa tej substancji. Badania prowadzone są w grupach wyjątkowo wrażliwych, tj. na noworodkach czy pacjentach z obniżoną odpornością. Nietolerancja mleka czy również białek mleka krowiego nie stanowi przeciwwskazań do suplementacji, przeciwnie może wpływać na poprawę strawności.  Najnowsze badania kliniczne przeprowadzone w Zakładzie Biochemii i Żywienia Człowieka Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie z użyciem colostrum udowodniły, iż stosowanie siary bydlęcej przez 20 dni wykazuje zmniejszenie nadmiernej przepuszczalności bariery jelitowej. Zatem suplementacja colostrum jest bezpiecznym i skutecznym sposobem na przywrócenie prawidłowej pracy jelit.

Zakończenie

Kiedy jelita funkcjonują bez zarzutu, można cieszyć się pełnią zdrowia. Stanowią one nie tylko ważny narząd z punktu widzenia funkcji trawiennych, ale są też częścią układu immunologicznego organizmu. Na stan naszego zdrowia ma duży wpływ stan układu trawiennego. W dzisiejszych czasach układ pokarmowy jest zbyt obciążony szkodliwymi substancjami znajdującymi się w produktach spożywczych, regularnym spożywaniem posiłków, jedzeniem złej jakości produktów najczęściej wysoko przetworzonych, co wynika z masowej produkcji pożywienia. Kiedy jelita zaczynają się buntować, można we wczesnym stadium zadziałać zmianą nawyków żywieniowych oraz zmianą stylu życia bez konieczności stosowania leków. Warto pamiętać, że dbanie o zdrowy sen, uprawianie sportów, przebywanie na świeżym powietrzu, zachowanie higieny życia emocjonalnego ma duży wpływ na samopoczucie, które będzie wpływało znacząco na zmniejszenie poziomu stresu a tym samym na stan jelit. Wiele wspomnianych wyżej wyników badań udowadnia, iż w leczeniu chorób jelit pomaga stosowanie probiotykoterapii, która ma na celu poprawę stanu mikrobiomu jelit oraz bariery jelitowej. Stosowanie odpowiedniej diety nie obciąża dodatkowo jelit, może przyczynić się do remisji choroby, a także pomóc w ich odbudowie. Natura (z której korzysta naturopata – przyp.red.) jest nieoceniona i daje człowiekowi najlepsze lekarstwa. Colostrum, które w pierwszych dniach po urodzeniu dziecka staje się nie tylko jego pokarmem, ale wyposaża młody organizm w niezwykle ważne substancje budujące układ odpornościowy, można z powodzeniem określić jako ważne “lekarstwo” w leczeniu chorób jelit.

 

Bibliografia

Artykuły i studia:

  1. Serdyńska, Co to jest colostrum? (w:) Food Forum. Czasopismo specjalistyczne o zdrowym odżywianiu. Colostrum – wyjątkowy dar natury, wyd. Forum Media Polska Sp. z o.o
  2. Unikalny szczep. Lactobacillus plantarum 299 v, wyd. Sanprobi, Szczecin
  3. Staniak, Psychobiotyki w rekomendacji farmaceuty (w:) Aptekarz Polski, nr 146, październik 2018

Strony internetowe:

 

Autor: Karolina Głowacz (NAT)