Coaching jako wsparcie leczenia uzależnień

We współczesnym świecie, który przepełniony jest stresem, pędem, niezdrową konkurencją, a także wieloma chorobami, jak na przykład depresją, nerwicą, czy nadciśnieniem, stanowiącymi skutek wyżej wymienionych czynników. Wychodząc wszystkim tym szkodliwym elementom naprzeciw powstał coaching (red. sesje coachingowe indywidualne jak i grupowe), stanowiący pewnego rodzaju metodę wspierania rozwoju.

Odnosząc się do terminologii należy wskazać, że zgodnie z jedną z istniejących teorii, termin „coaching” wywodzi się od nazwy węgierskiego miasteczka Kòcs, w którym od XV wieku produkowano pojazdy kołowe – „koczi”^[1], pojazdy te ze względu na strategiczne położenie miasta przy szlakach handlowych, szybko zaczęły się cieszyć popularnością na całym kontynencie europejskim. Z biegiem czasu nazwa pojazdu zaczęła być wykorzystywano jako określenie usługi przewoźniczej, co dało początek zwrotowi „coach”^[2].  Z kolei odmienną teorię na temat etymologii „coachingu” zaprezentował współzałożyciel Europejskiej Rady Mentoringu i Coachingu – David Clutterbuck, który stoi na stanowisku, iż termin „coaching” wywodzi się od słowa „coax” oznaczającego namówienie, nakłonienie kogoś do czegoś^[3].

Z biegiem czasu słowo „coach” stale ewoluowało, tym samym zmieniając znaczenie, zgodnie ze stanowiskiem przedstawionym przez Bożenę Wujec: „Od podstawowego znaczenia, którym był „środek transportu”, służący przemieszczaniu się w przestrzeni fizycznej, słowo to przeszło ewolucję i zaczęło oznaczać proces przemieszczania się w przestrzeni psychologicznej: tak jak coach – powóz pomaga komfortowo przewozić pasażerów od początkowego punktu  podróży do miejsca przeznaczenia, tak coach – trener wspiera swoich podopiecznych coachee w dotarciu do ich własnego celu.”^[4].  Z kolei współczesne znaczenie słowa „coaching” – w znaczeniu profesji rozwojowej, jak wskazuje Carol Wilson, jako pierwszy rozpropagował angielski baronet Sir John Whitmore, któremu zawdzięcza się powstanie oraz popularyzację coachingu w znaczeniu „zasad wywodzących się z dziedzica psychologii, biznesu i samorozwoju”^[5].

Warto także zwrócić uwagę na terminologię angielską, ponieważ słowa „coach” oraz „coaching” mają różne znaczenia. Jak wskazuje słownik „Cambridge Dictionary”^[6] w wolnym tłumaczeniu z języka angielskiego słowo „coach” oznaczać może: autokar, powódź, trener/ka, korepetytor/ka^[7]. Z kolei hasło „coaching” może odnosić się do procesu trenowania, czy też instruowania. Warto jednak zaznaczyć, iż zarówno w języku angielskim, jak i polskim brzmi tak samo, co wynika z braku polskiego odpowiednika dla danego sformułowania. W dalszej części niniejszej pracy, na co wskazuje sam tytuł, autorka skupi się na coachingu, w drugim, wyżej zaprezentowanym, znaczeniu, to jest na pewnego rodzaju instruowaniu, treningu, metodzie wspierania rozwoju.

Geneza

Skupiając się genezie coachingu, której poświęcono wiele publikacji, należy zaznaczyć, że pierwszą osobą, która wykorzystywała elementy współcześnie rozumianego coachingu był żyjący w starożytnej Grecji – filozof Sokrates^[8]. Żyjący w V wieku p.n.e. filozof wykorzystywał tę dziedzinę w celu nakłaniania swoich rozmówców, w tym także uczniów, do indywidualnego poszukiwania rozwiązań przy pomocy zadawania pytań. Jednakże takowa stymulacja ludzkiego umysłu i potencjału, a także zainteresowanie drugiego człowieka nie należy w swojej specyfikacji jedynie do dziedziny coachingu, ponieważ wyczerpuje także znamiona innych form wsparcia, w związku z czym nie należy błędnie nazywać Sokratesa prekursorem coachingu. Chcąc siegnąć bardziej współczesnego rozumienia i odwoływania się do coachingu, a także jego rozwoju należy, w cudzysłowiu, przenieść się z V wieku p.n.e. do XX wieku n.e., ponieważ w 1937 roku zaczęto upatrywać początków tej dziedziny. To właśnie w 1937 roku na łamach „Factory Managment & Maintenance” ukazała się pierwsza naukowa publikacja oddana tematycznie danemu zagadnieniu: „Everyone gets a share of the profits” autorstwa C.B.Gorby’ego, w której co prawda nie ujęto terminu „coaching”, jednakże, jak wskazuje Adam Zemełka, treść danego artykułu niezaprzeczalnie odnosi się w swojej strukturze do zagadnienia omawianego „coachingu”^[9].  Jak dalej pisze autor: „Wniosek płynący z tej analizy jest dość oczywisty: zainteresowanie ideą coachingu z biegiem lat intensywnie wzrosło, osiągając swoje apogeum w końcu lat 90. XX wieku i w początkach następnego stulecia.” ^[10]. Tak zaprezentowane stanowisko i zaprezentowana teza pozwala na stwierdzenie, iż coaching jest dyscypliną stosunkowo młodą, gdyż, mimo tego, że jego zaczątki sięgają czasów starożytnych, to intensywny rozwój można umiejscowić w ramach czasowych w ostatnich około 20-25 latach.

Terapia

Człowiek to ciekawa istota, która często kieruje swoje postępowanie różnorodnymi instynktami, przeczuciami, preferencjami, tak więc elementami osobowości, które pozwalają na świadome, mniej lub bardziej, podjęcie decyzji. Należy jednak zaznaczyć, że istnieją uzależnienia, które definiowane są jako pewnego rodzaju stan zaburzenia zdrowia, tak fizycznego, jak i psychicznego, który wiąże się z przymusem (tak okresowym, jak i stałym, nieprzerwanym), wewnętrzną potrzebą, wykonywania określonej czynności. Co istotne, uzależniania stanowią stan zaburzenia zdrowia, który może być nabyty na każdym etapie życie człowieka, a wpływać na niego mogą tak osobiste predyspozycje (słabości), jak i otoczenie, które może wywierać pewnego rodzaju presję kierującą do rozpoczęcia danej czynności, która następnie jest powielana, już nie na skutek przymusu, lecz potrzeby osiągania pewnego stanu, tudzież satysfakcji z przedsięwzięcia, wykonania czegoś.

Jak zostało to już wyżej podkreślone, uzależnienia są zaburzeniami zdrowia, dlatego należy z nimi walczyć, starać się je wyeliminować, ponieważ człowiek posiadający różnego rodzaju uzależnienia staje się w pewny sensie „niewolnikiem” swojego ciała, duszy i ich słabości. Stan ten może odnosić się do wielu dziedzin otaczającego nas świata, tak do nadmiernego spożywania alkoholu, sięgania po środki odurzające i inne specyfiki farmakologiczne, psychotropowe, jednakże należy jednocześnie podreślić, że człowiek może uzależnić się również od leków, kofeiny, papierosów, zakupów, pornografii, hazardu, czasami uzależnienie może też wiązać, a właściwie przerodzić, w formę obsesji na czyimś (lub na jakimś) punkcie. Bez znaczenia czego dotyczy, gdzie upatruje swoje źródło, każde uzależnienie winno być poddane stosownej terapii, ponieważ nieleczone może doprowadzić do skrajności przynoszących różnorakie skutki, tak mniej niebezpiecznych dla naszego zdrowia, jak wręcz destrukcyjnych.

Leczenie uzależnień, bez względu na przyjętą formę działania, ma jeden zasadniczy, konkretny cel: pośrednio – wyeliminowanie (bądź chociaż znaczne zniwelowanie działania) uzależnienia, a co się z tym wiąże – osiągnięcie celu bezpośredniego w postaci wyzwolenia pacjenta od czynnika, od którego jest uzależniony. Tak też po przebytej terapii oczekuje się, iż pacjent zaprzestanie praktykowania leczonego zachowania, tudzież zaprzestanie sięgania po poszczególne substancje, współcześnie określane mianem psychoaktywnych, bądź też, jak zostało to już podkreślone, zmniejszy się częstotliwość tychże zjawisk. Osiągniecie celów terapii ma za zadanie umożliwić powrót pacjentowi do poprawnego, prawidłowego, nie-patologicznego, funkcjonowania w społeczeństwie.

Należy jednak zaznaczyć, iż nie ma jednego, ogólnego, sposobu prowadzenia terapii – leczenia, który znajdowałby uznanie i przynosiłby skutki u każdego pacjenta w jednakowym stopniu, tak też istotne jest indywidualne podejście do osoby uzależnionej, a także profesjonalne dobranie metod polegających na różnorodnym oddziaływaniu psychoterapeutycznym. Właściwa terapia uzależnień winna opierać się na takich oddziaływaniach, jak na przykład: psychoterapia grupowa lub indywidualna, psychoedukacja, trening umiejętności, terapia skoncentrowana na rozwiązaniach i „reprogramming” opierający się na uczeniu pacjenta nowych, korzystnych dla zdrowia zachowań oraz postaw. Trzy ostatnie oddziaływania, to jest  trening umiejętności, terapia skoncentrowana na rozwiązaniach i reprogramming, stanowią z kolei nieodzowny element coachingu, będącego tematem niniejszej pracy.

Recovery coaching

W związku z obszernością zagadnienia, a także szerokim spectrum dziedzin, w których coaching znajduje zastosowanie, wyróżnia się jego różne formy, wśród których można wskazać na „recovery coaching”, będący pewnego rodzaju wsparciem (ponownie jednym z wielu dostępnych współcześnie form) dla osób borykających się z uzależnieniami. Wsparcie to objawia się poprzez pomoc drugiej osoby – coacha – w odnalezieniu motywacji do rozwoju i zmian, które, poza samą abstynencją, odejściem od uzależnienia ustanawiającego pewne blokady, nadają życiu nowy sens – wolny od uzależnień. Należy zaznaczyć, że samo zastosowanie coachingu (recovery coachingu) nie zastąpi terapii uzależnień, na którą składać się może również leczenie farmakologiczne, ambulatoryjne, jednak stanowi jego uzupełnienie, wsparcie – „support”, a czasami stanowi też początek, dla podjęcia dalszej drogi leczenia uzależnienia, lub jego zakończenie. Po zakończeniu terapii odwykowej – terapii uzależnień – recovery coaching ma za zadanie wyznaczać pacjentowi kolejne do osiągnięcia cele (w odniesieniu do zdrowia, jak i ogólnie życia), a także ma pomóc poszukiwać ścieżki, które pozwolą osiągnąć postawione wcześniej cele.

Recovery coaching może, tak jak już zostało to przez autorkę pracy podkreślone, stanowić pewnego rodzaju novum – czynnik zmieniający sposób myślenia człowieka uzależnionego, poprzez nakłonienie go do przedsięwzięcia kolejnych kroków w dalszej terapii, a w rezultacie wyeliminowaniu problemów. Praca z coachem, który prowadzi indywidualne, bądź też grupowe, rozmowy – polega przede wszystkim na doradztwie, w sytuacji gdy osoba nie wie w jaki sposób ma postąpić, którą opcje wybrać, która byłaby bardziej odpowiednia, a także, w pewnym sensie, na pełnieniu roli ‚opiekuna”, który „przeprowadzi” osobę uzależnioną przez przeszłość (o ile nie wywoła ona zbyt negatywnych emocji, wówczas odchodzi się od tego etapu), teraźniejszość (przede wszystkim należy się skupić na tym co jest „tu i teraz”) i przyszłość (po zrozumieniu otaczającej rzeczywistości – teraźniejszości, można przejść do tego co wydarzy się w bliższej lub dalszej perspektywie czasowej poprzez ukazanie ewentualnych ścieżek rozwoju). Mając powyższe na uwadze, trzeba podkreślić, iż coachem musi być osoba posiadająca wiedzę z zakresu rozwoju osobistego czy psychologii, która potrafi słuchać innych i jest otwarta na ludzi i ich problemy, co pozwala na zbudowanie zaufania, zrozumienia i chęć „oddania się” pacjenta radom coacha.

Co więcej forma coachingu – recovery coaching ma również zastosowanie, jak już zostało to wskazane, w trakcie terapii uzależnień, jednakże najszersze zastosowanie ma wśród osób, które zakończyły leczenie odwykowe, dlatego też  coaching nie stawia diagnoz pacjentom, nie stanowi leczenia uzależnień, jako metody w samej sobie, ale jest jego swoistym uzupełnieniem. Korzystanie z usług wykwalifikowanej osoby, jaką jest coach, tuż po przebytym leczeniu, pozwala uniknąć powrotu do czynnego uzależnienia, a także uszczerbku na zdrowiu psychicznym na skutek wejścia w nowy, nieznany, etap swojego życia – wolny od uzależnień. Co istotne, recovery coaching, nie odwołuje się i nie zagłębia się  w traumy z przeszłości pacjenta, które nawiązują do wyeliminowanego już uzależnienia, tym samym coach nie stawia analiz, a tym bardziej nie ocenia. Praca coacha polega na pracy w danej chwili, w obowiązującej rzeczywistości, z tworzeniem perspektyw na przyszłość, która polega na wykorzystaniu wewnętrznych zasobów pacjenta, pozwalających mu na zmianę, a także akceptację zaszłej już zmiany (na skutek odrzucenia nałogu) w swoim życiu. To bardzo istotne elementy coachingu sprawiają, że działa on jak pewnego rodzaju terapia umysłu, zmiany sposobu postrzegania samego siebie, innych oraz otaczającej nas rzeczywistości.

Zakończenie

Recovery coaching – w odniesieniu do terminologii – nawiązuje do dwóch istotnych aspektów, z angielskiego „recovery” oznaczającego powrót do zdrowia, oraz „coachingu” opierającego się na procesie rozwoju poprzez metody związane z realizacją procesu decyzyjnego w celu przyspieszeniu tempa rozwoju i polepszeniu efektów działania, tudzież osiągania zamierzonego celu przez jednostkę (lub grupę). Tak też zbitka danych określeń automatycznie skłania do wniosku jakoby „Recovery coaching” opierało się na analizowaniu czynników związanych z naszym życiem, wysnuciem wniosków, wyznaczeniem celów, a w rezultacie powrotu do zdrowia – psychicznego i fizycznego. Na podstawie niniejszej pracy autorka wskazała, że recovery coaching opiera ma za zadanie inicjować, wspomagać, a przede wszystkim kontynuować proces leczenia uzależnień, które mogą dotyczyć każdego człowieka, bez względu na wiek, płeć, wyznanie, czy inne dominanty życia. Jest to szczególnie istotny proces dla osób, które mają trudności z „odnalezieniem się” w nowej rzeczywistości, która wolna jest od uzależnień, które uprzednio zmieniały sposób postrzegania otaczającego świata, a przede wszystkim – samego siebie. Coaching jako nowa dziedzina doradztwa zawodowego, w pewnym sensie psychologii, czy medycyny niekonwencjonalnej, w odniesieniu do tematu niniejszej pracy – ma przede wszystkim za zadanie zapobiec nawrotom uzależnień, które mogłyby nastąpić na skutek nieodnalezienia się w nowym świecie, czy też braku wsparcia innych osób. Co istotne, recovery coaching nie stanowi pewnego rodzaju terapii (uzupełniającej) dla osób po przejściach (związanych z uzależnieniami), ale może pomóc rodzinom, osobom najbliższym danej osoby, często bowiem rodziny osób uzależnionych od narkotyków, alkoholu, czy innych środków, nie potrafią funkcjonować z osobą, która przeszła stosowne leczenie. Dlatego też tak ważne jest wzajemne wsparcie, a także pomoc osoby – w tej sytuacji coacha, który może przeprowadzić terapię grupową, pozwalającą na wspólne zrozumienie aktualnej sytuacji, a także wysnucie wniosków i wyznaczenie celów na przyszłość.

---

 

[1] P. Pietrak, B. Berendt, Raport Izby Coachingu – Geneza coachingu, Warszawa 2019, [online] https://www.izbacoachingu.com/wp-content/uploads/2019/Raport%20IC%20-%20Geneza%20coachingu.pdf, s.2, [dostęp: 30.03.2021].
[2] Ibidem
[3] B. Wujec, Geneza i definicje coachingu, Coaching Review, 2012, nr 1 (4) Tradycje teoretyczne – modele praktyczne – modelowe praktyki, s.5.
[4] Ibidem
[5] P. Pietrak, B. Berendt, Raport Izby Coachingu – Geneza coachingu, Warszawa 2019, [online] https://www.izbacoachingu.com/wp-content/uploads/2019/Raport%20IC%20-%20Geneza%20coachingu.pdf,  s.3, [dostęp: 30.03.2021].
[6] Cambridge Dictionary, dostęp online: https://dictionary.cambridge.org/pl/translate/, 10.04.2021.
[7] Cambridge Dictionary, tłumaczenie hasła „coach”, dostęp online: https://dictionary.cambridge.org/pl/dictionary/english-polish/coach, [dostęp: 01.04.2021].
[8] M. Kiljanek, Coaching jako efektywna forma wewnętrznego public relations na przykładzie działań podejmowanych przez przedsiębiorstwo HorseSense, Lublin, 2014, [online], https://www.horsesense.pl/wp-content/uploads/2018/11/Praca-mgr-Magdalena-Kiljanek.pdf., [dostęp:01.04.2021].
[9] A. Zemełka, Wczesna historia coachingu: poszukiwanie definicji i interferencji idei, 2016, Forum Oświatowe, 28(2),143–160, [online] http://forumoswiatowe.pl/index.php/czasopismo/article/view/439, s.148, [dostęp: 07.04.2021].
[10] Ibidem

 

Bibliografia

Książki

1. Bora r., Leaning S., Moores A., Roberts G, Life coaching for mental health recovery: The emerging practice of recovery coaching, Advances in Psychiatric Treatment, 16(6),https://www.cambridge.org/core/journals/advances-in-psychiatric-treatment/article/life-coaching-for-mental-health-recovery-the-emerging-practice-of-recovery-coaching/11B9999D11300E190C8744E780BB673B
2. Borcuch A., Knefel M., Krzysztofek A., Zdrowy styl życia jako kapitał XXI wieku, 1, Laboratorium Wiedzy Artur Borchuch, Kielce 2019, ISBN: 978-83-953315-9-6

Artykuły i studia

1. Wujec B., Geneza i definicje coachingu, Coaching Review, 2012, nr 1 (4) Tradycje teoretyczne – modele praktyczne – modelowe praktyki
2. Kiljanek, Coaching jako efektywna forma wewnętrznego public relations na przykładzie działań podejmowanych przez przedsiębiorstwo HorseSense, Lublin, 2014, [online], https://www.horsesense.pl/wp-content/uploads/2018/11/Praca-mgr-Magdalena-Kiljanek.pdf., [dostęp:01.04.2021]
3. Zemełka A., Wczesna historia coachingu: poszukiwanie definicji i interferencji idei, 2016, Forum Oświatowe, 28(2),143–160, [online] http://forumoswiatowe.pl/index.php/czasopismo/article/view/439, s.148, [dostęp: 07.04.2021]
4. Wciórka J., Obudzenie nadziei i przywracanie dialogu w procesie zdrowienia, [w:] red. J. M. Jaraczewska, M. Adamczyk-Zientara, Dialog Motywujący. Praca z osobami uzależnionymi behawioralnie, Warszawa 2015.
5. Recovery Coaching: How Doest it Work and How Can it Help?, O’Donnell E., riahealth.com, https://riahealth.com/blog/recovery-coaching/ [dostęp: 02.04.2021]

Strony internetowe

1. Recovery coaching, en.wikipedia.org, https://en.wikipedia.org/wiki/Recovery_coaching, [dostęp: 03.01.2021].
2. Recovery coaching – coaching dla osób wychodzących z uzależnień., i-coaching.pl, https://i-coaching.pl/recovery-coaching-coaching-dla-osob-wychodzacych-z-uzaleznien/, [dostęp: 04.04.2021].
3. Jak pracuję w coachingu i terapii?, M. Dłużak, theCoaching.pl, http://thecoaching.pl/jak-pracuje-w-life-coachingu, [dostęp: 04.04.2021].
4. „Czym jest recovery coaching? Jego rola w procesie zdrowienia osoby uzależnionej”, terapiaeuropejska.pl, http://terapiaeuropejska.pl/czym-recovery-coaching-rola-procesie-zdrowienia-osoby-uzaleznionej/, [dostęp: 03.04.2021].
5. Terapia uzależnień: na czym polega i czy każdy uzależniony może wziąć w niej udział?, 24.20.2017, poradnikzdrowia.pl, https://www.poradnikzdrowie.pl/psychologia/zdrowie-psychiczne/terapia-uzaleznien-na-czym-polega-i-czy-kazdy-uzalezniony-moze-wziac-w-niej-udzial-aa-E732-ExG6-Wo32.html [dostęp: 03.04.2021].

Inne

1. Pietrak P., Berendt B., Raport Izby Coachingu – Geneza coachingu, Warszawa 2019, [online] https://www.izbacoachingu.com/wp-content/uploads/2019/Raport%20IC%20-%20Geneza%20coachingu.pdf,[dostęp: 30.03.2021]

 

Autor: Wioletta Smoleń (NAT)