O tym, że sztuka może oddziaływać na człowieka w uzdrawiający sposób wiedziano już w starożytności. Według Arystotelesa podczas kontemplacji sztuki teatralnej, widz poddany był działaniu silnych emocji co uwalniało go od problemów, rozładowywało napięcie, oddalało troski. Taki stan określano mianem katharsis czyli oczyszczenia. Jednakże terapeutyczny wpływ szeroko pojętej sztuki na zdrowie i samopoczucie człowieka zdefiniowano dopiero po drugiej wojnie światowej. Wówczas to powstało określenie arteterapii jako dyscypliny, która ma na celu przywrócenie, poprawę lub utrzymanie zdrowia poprzez sztukę w różnych jej formach. Arteterapia może być wykorzystana zarówno w celach terapeutycznych ( w zaburzeniach psychicznych, niepełnosprawności ) jak i w celach rozwojowych dla ludzi zdrowych np. w gabinecie naturopaty. Działanie terapeutyczne możemy uzyskać poprzez taniec i ruch ( choreoterapia), sztuki wizualne ( formy plastyczne ), sztuki teatralne czy muzykę. Aby skorzystać z dobroczynnego wpływu arteterapii pacjent nie musi mieć szczególnych zdolności, wcześniejszego doświadczenia ani wiedzy o sztuce. Terapeuta nie ocenia walorów estetycznych wytworów pacjenta, ważny jest jedynie aspekt psychoterapeutyczny jaki następuje podczas zajęć. Podczas procesu tworzenia redukowany jest stres, doskonalona jest motoryka, wzrasta kreatywność, ujawniane mogą być treści podświadome.
W poniższej pracy chciałabym się skupić na arteterapii poprzez zajęcia plastyczne i przedstawić przykładowe scenariusze takich zajęć. Plastykoterapia polega na wykorzystaniu różnych technik plastycznych oraz kolorów. Najczęściej stosuje się takie techniki jak rysunek, rzeźba, malarstwo, grafika. Często stosowaną formą plastykoterapii jest psychorysunek. Zadaniem pacjenta jest przeniesienie na papier swoich emocji. Tych, które przeżywa obecnie lub jakie chciałby żeby stały się jego udziałem. Terapia taka pozwala na wyrażenie swoich myśli i uczuć w sposób niewerbalny co może się okazać łatwiejsze niż podczas rozmowy. Stworzone dzieło jest pretekstem do nawiązania rozmowy, omówienia jego znaczenia, nazwanie uczuć jakie towarzyszyły aktowi tworzenia. Metoda taka sprawdza się szczególnie dobrze podczas pracy z dziećmi, zwłaszcza z nieśmiałymi. Zajęcia plastyczne z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie zachęcają ich do twórczego myślenia, zadowolenia z samodzielnego wykonania różnych przedmiotów, podnoszą samoocenę. Zajęcia takie kształtują cierpliwość, wytrwałość, poczucie odpowiedzialności za wykonywaną pracę i stanowisko pracy oraz uczą współdziałania w grupie. Wszystkie umiejętności nabyte w ten sposób mają doprowadzić do osiągnięcia przez pacjentów niepełnosprawnych maksymalnej samodzielności i zaradności.
Przykład zajęć dla naturopaty 1:
” Niezwykły podwodny świat „
Celem zajęć jest rozwijanie wyobraźni. Uczestnik zajęć wybiera sposób wykonania pracy z dostępnych środków : farby plakatowe, kolorowy papier, kredki, flamastry. Na kartce z bloku rysunkowego tworzy podwodny świat flory i fauny, wyimaginowany lub realny. Następnie opowiada co przedstawił na swoim rysunku. Jeżeli przedstawione zwierzęta czy rośliny nie istnieją w rzeczywistości, możemy poprosić o wymyślenie dla nich nazw czy funkcji jakie mogłyby pełnić.
Bardzo dobrą metodą terapeutyczną i diagnostyczną jest metoda malowania dziesięcioma palcami. Zastosowana po raz pierwszy została w latach 30 – tych ubiegłego wieku, przez pedagog Ruth F. Shaw. Odkrycie tej metody było przypadkowe, gdy jeden z jej uczniów, podczas zajęć skaleczył się w palec, Shaw wysłała go po jodynę. Gdy długo nie wracał postanowiła pójść go poszukać. Jak się okazało, chłopiec zaczął bawić się jodyną rozmazując ją palcami na ścianie. Malowanie tak go pochłonęło, że stracił poczucie czasu. Gdy pozostałe dzieci z klasy zobaczyły co robi, natychmiast zapragnęły przyłączyć się do tej zabawy. Malowanie palcami nie jest dla ludzkości niczym nowym, to starodawna technika, którą nasi przodkowie wykorzystywali do robienia malowideł naskalnych. Dzieła takie odkryto w prehistorycznych jaskiniach czy w etruskich grobowcach. Metoda malowania palcami wykorzystana przez R. Shaw w pracy w szkole pozwoliła na rozwiązanie trudności wielojęzycznej społeczności uczniów. Z powodzeniem stosowała tę metodę również w pacy z dorosłymi; przestępcami, weteranami wojennymi, osobami starszymi czy chorymi psychicznie. Takie malowanie stanowi naturalny środek ekspresji dla skrywanych emocji i niewypowiedzianych słów. Pomaga w uwalnianiu od zahamowań, lęków i fobii, wzmacnia wiarę we własne możliwości. Metodę malowania dziesięcioma palcami można z powodzeniem łączyć z muzyko i choreoterapią.
Przykład zajęć dla naturopaty 2:
” Malowanie w rytm muzyki”
Do zajęć przygotować należy duży arkusz papieru pakowego, różne kolory farb, nagranie z rytmiczną muzyką. Umawimy się z uczestnikami zajęć, że malują tylko wtedy gdy słyszą muzykę a także spróbują oddać na papier emocje jakie wywołuje w nich słyszana muzyka. Papier rozkładamy na stole w taki sposób aby z każdej strony był do niego dostęp. Nie używamy pędzli tylko palców i całych dłoni. Po ukończeniu malunku prosimy o jego skomentowanie, np. jakie uczucia przedstawiła na papierze stojąca obok nas osoba. Celem zajęć jest odblokowanie aktywności, koncentracja uwagi, niewerbalne wyrażenie emocji, umiejętność interpretacji.
Arteterapia z użyciem sztuk plastycznych sprawdzi się w pracy z najmłodszymi ale i u dorosłych pomoże wydobyć ich „wewnętrzne” dziecko. W tego typy terapii, istotne są wszelkie procesy psychiczne jakie towarzyszą zajęciom artystycznym. Dzięki uzewnętrznieniu emocji możemy nabrać do nich dystansu, spojrzeć na problem z nowej perspektywy. Zajęcia z arteterapii mogą mieć również charakter czysto relaksacyjny. Skupienie uwagi na tworzeniu jakiegoś „dzieła” pomaga oczyścić umysł i odzyskać spokój. Brak zdolności artystycznych nie stoi na przeszkodzie ponieważ korzystamy z prostych technik plastycznych. Istotny jest sam proces i doświadczanie radości tworzenia.
Bibliografia:
- Wiesław Karolak, „Arteterapia w medycynie i edukacji”, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno – Ekonomicznej, Łódź 2008, s. 75-78
- Anna Glińska – Lachowicz, „Arteterapia w działaniu”, Difin, Warszawa 2016, s.146 – 160
Autor: K. Jasztal NAT